Seyfi Halil Bey (Aşuroğlu) Üzerine Tartışmalar

Bauhaus Okulu’nda kayıtlı Türk bir öğrenciyle ilgili ilk ipuçları Hans Maria Wingler’in 1962 tarihli Das Bauhaus: 1919-1933 Weimar, Dessau, Berlin adlı kapsamlı kitabında karşımıza çıkar. Bu çalışmada yayınlanmış olan Bauhaus kayıt listelerinde 125 numaralı öğrencinin adı “Seif Naki Halil Bey” olarak geçer, ancak edinebildiğimiz bilgi yalnızca listede geçen bir isimden ibarettir.[1] Bauhaus’a nereden gittiği, kimin öğrencisi olduğu gibi sorulara cevap bulamayız.

Seif Naki Halil Bey’in ismine Türkiye’de yapılmış bir çalışmada rastlamamız ise 2001 yılına rastlıyor. Solmaz Bunulday, Bauhaus’un Türkiye’deki Sanat Eğitimine Etkileri ve Yansımaları başlıklı yüksek lisans tezinde bu merak uyandıran öğrenciyle ilgili şöyle detaylı bilgileri aktarıyor:

21.04.1902, İstanbul doğumlu Seif Naki Halil Bey adlı bir Bauhaus öğrencisine okulun Dessau dönemi kayıtlarında rastlıyoruz. 125 kayıt numaralı ve 001 numaralı diploma sahibi Halil Bey, Bauhaus’ta 1926 yılının kış sömestrinde Temel Öğreti derslerini almış, 1927 yaz sömestrinde Yapı Esasları dersine dinleyici olarak katılmış, yine aynı yılın kış ile 1928 yılının hem kış hem de yaz ve 1929 yılının kış sömestrlerinde Yapı Tamamlama Bölümü’nde öğrenci olmuş, 10.09.1929 tarihinde de Yapı Bölümü’nden mezun olmuştur. 1934 yılında İstanbul’da bir mimarlık bürosu sahibi olan Halil Bey, yine kendisi gibi bir Bauhaus mezunu Yugoslav Selman Selmanagić ile bu büroda birlikte çalışmışlardır. Ayrıca, Halil Bey’in 1937 yılında İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’nde profesör olarak çalıştığını biliyoruz. Fakat O’nun Türkiye’de yaptığı çalışmalarda Bauhaus’da öğrendiklerini uygulamaları konusu aydınlatılmış değildir.[2]

Bunulday, tüm bu aktardığı bilgileri, Bauhaus Archive görevlisi Ines Hildebrand ile yaptığı 15 Mayıs 2001 tarihli kişisel yazışmaya dayandırıyor. Ancak bu noktada –bilginin tek bir kaynağa dayandırılması ve başka kaynaklardan teyit edilmemesi nedeniyle– birkaç soru işareti ortaya çıkıyor; bunlardan ilki, Yugoslav mimar Selman Selmanagić’in (1905-1986) beraber çalıştığı kişinin Seif Naki Halil Bey olup olmadığı, ikincisi ise adı geçen Türk mimarın Akademi’nin Mimarlık bölümünde görev yapıp yapmadığı. Üçüncü ve belki de en önemli soru ise, erken Cumhuriyet dönemi mimarlığı ve Devlet Güzel Sanatlar Akademisi üzerine bunca çalışma yapılırken, Akademi’de hocalık yapan bir Bauhaus mezunu hakkında neden hiç bilgi sahibi olmadığımız. 

Bu noktada Seif Naki Halil Bey’in kim olabileceğine dair tartışmalar karmaşık bir hal alıyor. Sanat tarihçisi Aida Abadzic Hodžic, dönemin bir başka Bauhaus öğrencisi olan Selman Selmanagić hakkındaki çalışmalarında, mimarın mezun olduktan sonra, Filistin’e gitmeden önce bir süre İstanbul’da Hans Poelzig’in eski öğrencisi Seyfi Nassih Arkan’ın ofisinde çalıştığını belirtiyor.[3] F. Duygu Saban ise Hodžic’in verdiği bilgilerden yola çıkarak “İncelenen belgelerden Bauhaus kayıtlarında ‘Halil Bey, Seif Naki’ olarak adı geçen kişinin erken Cumhuriyet döneminin en önemli mimarlarından Seyfi Arkan olabileceği düşüncesinin ortaya çıktığını” ifade ediyor. Saban bu düşüncesini Wingler’den aktardığı bir veriyle destekleyerek şöyle fikir yürütüyor: 

1928 yılında her hafta Doğu ve Batı Avrupa ile Amerika’dan 100 ile 250 arasında mimarın Bauhaus’u ziyaret ettiğine dair kayıtlar da vardır. Yapılan incelemeler isim benzerliği olabileceğini düşündürdüğü gibi, Seyfi Arkan’ın kısa bir dönem de olsa Bauhaus atmosferini tecrübe etmiş olabileceği ihtimalinin olduğunu da göstermektedir. Bu konunun arşiv kayıtlarına ulaşılarak kapsamlı bir şekilde ele alınması gerekmektedir.[4]

Ela Güngören de, Bunulday’ın yüksek lisans tezinde aktardığı bilgileri tekrarlar ve Saban’ın Seyfi Halil Bey’in Seyfi Arkan olabileceği iddiasını aktarır.[5]

2017 yılında, çalışmalarından haberdar olup kendisine ulaştığımda, Hodžic, bu bilginin kaynağının Berlin’deki Bauhaus Arşivleri’nde bulunan, Selman Selmanagić’in Hajo Rose’ye yazdığı bir mektup olduğunu belirtti. Hodžic’in e-postayla orijinalinin görselini de eklediği 01.10.1935 tarihli mektupta Selmanagić yalnızca “İstanbul’a gittim ve Mart 1934’e kadar burada Poelzig’in bir öğrencisinin yanında çalıştım. Benim için ilgi çekici değildi,” diyordu. Hodžic ise araştırmasında Esra Akcan’ın çalışmaları üzerinden Berlin Teknik Üniversitesi’nde okuyan ve Hans Poelzig’in öğrencisi olan Seyfi Arkan’ın ismine ulaşmış ve Selmanagić’in yanında çalıştığı kişinin Arkan olabileceği varsayımını kabul etmişti. 

Seif Naki Halil Bey’in kim olabileceği sorusu, son olarak 2021 yılında Bunulday ve Güler tarafından ele alındı. Bildiri metninde, Bunulday’ın 2001 tarihli yüksek lisans tezinde aktardığı bilgilere ek olarak, Seif Naki Halil Bey’in Seyfi Arkan olup olmadığı tartışılarak, kişilerin fotoğrafları üzerinden iki ayrı kişi oldukları ifade ediliyordu. Aynı çalışmada, Orhan Safa’nın Anılarda Mimarlık adlı kitapta Akademi’de statik, mukavemet ve betonarme derslerini aldığı Mühendis Halil Bey’in Bauhaus’ta okuyan Türk öğrenci olup olmadığı ihtimali üzerinde de duruluyordu. Ek olarak Mühendis Halil Bey’in Mimar dergisine yazdığı betonarme ve mukavemet konulu yazılarla Bauhaus öğrencisi Seif Naki Halil Bey’in Yapı Tamamlama Bölümü’nden mezun olmasına dikkat çekilerek ikisinin aynı kişi olabileceği, ancak bahsi geçen mimarın kesinlikle Seyfi Arkan olmadığı belirtilmişti.[6] İşin aslı şu ki, Mühendis Halil Bey de aranan mimar değildi; Orhan Safa’nın 1929 yılında girdiği Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü’nde “Birinci yıl programındaki statik ve mukavemet ile, ikinci yıldaki betonarme derslerini Yüksek Mühendis Halil Hocadan okuduk”[7] diye anlattığı isim, Halil Değirmencioğlu’dur. Halil Bey, 1893 Kavala doğumludur ve 06.05.1924-31.05.1939 tarihleri arasında Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü’nde hocalık yapmış, Safa’nın da aktardığı gibi burada betonarme, mukavemet ve demir inşaat üzerine dersler vermiştir.[8] Değirmencioğlu’nun doğum tarihi, yeri ve Akademi’de ders vermeye başladığı yıl itibariyle Seif Naki Halil Bey olması imkansızdır, zira yaşça daha küçük olan Seif Naki ancak 1926’da, Değirmencioğlu Akademi’de halihazırda iki senedir hocayken Bauhaus’ta eğitimine başlamıştır.

*

Cumhuriyet mimarlığında Uluslararası Üslup üzerine çalıştığım yüksek lisans tezimi[9] yazdığım dönemde, hakkında çok az bilgi sahibi olduğumuz Seif Naki Halil Bey meselesi zihnimi kurcalamaya başladı. Bauhaus’ta okuyan İstanbul doğumlu bir mimar söz konusuydu ve biz ülkeye dönüp dönmediğini, eğer döndüyse burada ne gibi çalışmalara imza attığını bilmiyorduk. Bahsi geçen dönemin soyadı kanunundan önce olması, arşiv araştırması yapmayı da epey güçleştiriyordu. Bu nedenle bu araştırma, zaman içinde dönüp tekrar üzerinde çalıştığım, her geri dönüşümde üzerine birkaç parça daha ekleyerek bütünü ortaya çıkarmayı denediğim bir mimar monografisine dönüştü; bu sürecin ilk adımı ise tabii ki Bauhaus ile iletişime geçmekti. 

Bauhaus Arşivi’nden Wencke Clausnitzer-Paschold ile yazışmalarımızda, kendisi bana Bauhaus Arşivi’nde Seif Naki Halil Bey ile ilgili muhafaza edilmiş hiçbir belge bulunmadığını, bu öğrenciyle ilgili sahip oldukları bilgilere Folke Dietzsch’in 1990 tarihli tezinden ulaştıklarını söyledi. Ekte yolladığı bilgilere göre bu öğrenci 21.04.1902 tarihinde İstanbul’da doğmuş, 1926-1929 yılları arasında Bauhaus Okulu’nda öğrenim görmüştü, diploma tarihi ise 10.09.1929 idi. Yolladıkları bir fotoğrafta Seif Naki Halil Bey, aynı bölümün öğrencileri Arieh Sharon (1900-1984) ile Hubert Hoffman (1904-1999) ve Gottfried Hunger olduğu tahmin edilen bir öğrenciyle birlikte görülüyordu.[10]

Bauhaus Arşivleri uzun zamana yayılan bir taşınma döneminde olduğu için, geçtiğimiz aylarda bu araştırmada hatırı sayılır bir ilerleme kaydetmişken Paschold ile tekrar iletişime geçtim, ancak aldığım yanıt farksızdı. Arşivde bu öğrenci hakkında bir belge yoktu, yalnızca 1926-1929 tarihleri arasında Bauhaus öğrencisi olduğu bilgisi mevcuttu.[11]

 Selman Selmanagić’in birlikte çalıştığı isim yüksek olasılıkla Seyfi Arkan’dı, ikinci ismi olan “Nasih”, “Naki” ismine benzerliği nedeniyle araştırmacıları bu konuda epey yanıltmıştı. Orhan Safa’nın hocası olan Mühendis Halil Bey ise tarihlerdeki uyuşmazlık nedeniyle ihtimal dışı kalıyordu. Bunulday’ın yüksek lisans tezinde Bauhaus Arşivi’ni kaynak göstererek aktardığı, Seif Naki’nin Akademi’de hocalık yaptığı bilgisini ise Bauhaus Arşivi 22 yıl sonra yaptığım yazışmalarda teyit etmiyordu. 

Dönemin gazetelerini tararken bulduğum 1936 tarihli bir haberde geçen “Mimar Seyfi Halil” ismi, bu araştırmanın çözüldüğü nokta oldu. Artık hem fotoğraflarından hem de ailesinden teyit edilmiş bilgilerle Seif Naki Halil Bey’in kim olduğunu biliyoruz. 

Bauhaus Dessau'da mimarlık öğrencileri, soldan üçüncü Seyfi Halil Bey, sol en başta ise Arieh Sharon görülüyor. Kaynak: Student Life - ariehsharon