Provo, Hollanda’da 1965-1967 yılları arasında faal olmuş bir karşı-kültür hareketiydi. Grubun adı, Hollandaca’da tahrik etme, kışkırtma anlamına gelen provoceren kelimesinin kısaltmasıydı. Kurucuları, Amsterdam Üniversitesi’nde felsefe öğrencisi olan Roel Van Duyn ile, 1950’lerden itibaren yaptığı happening’lerle tanınan Robert Jasper Grootveld’di. 1960’ta Sitüasyonist Enternasyonal’le yollarını ayıran sanatçı Constant Nieuwenhuis de, Provo’nun felsefesinin ve taktiklerinin şekillenmesinde etkili olan isimlerdendi.
Provo, ilk bildirilerinden birinde Dada’yı ve Marquis de Sade’ı esin kaynağı ilan ediyordu: “Anarşizm nedir? De Sade’dır. Dada’dır.”[1] Temmuz 1965’te Provo dergisinin ilk sayısı yayınlandı. Dergide, bomba, patlayıcı ve bubi tuzağı yapma yollarının anlatıldığı, 19. yüzyıldan kalma tarifler yer alıyor, ayrıca derginin yanında maytap dağıtılıyordu. Bu ilk sayı derhal toplatıldı ve Van Duyn’la birlikte diğer editörler halkı şiddete teşvik etme gerekçesiyle tutuklandı.
Dergide, hareketin “provotarya” olarak tanımlanan kitlesi şöyle tarif ediliyordu: “anarşistler, provolar, beatnik’ler, hoşnutsuzlar, savaş karşıtları, filozoflar, eşcinseller, vejetaryenler, sendikacılar...”.
Provo’nun en meşhur taktikleri, “Beyaz Planlar” adı altında geliştirdikleri eylemlerdi. Bunlar arasında en bilineni, “motorize azınlığın trafik terörü”nü sona erdirmek için önerdikleri “Beyaz Bisiklet Planı” idi. Beyaz Bisiklet Planı, çevreye zehir saçan arabaların şehir merkezinde yasaklanmasını, ve onların yerini bisikletlerin almasını öngörüyordu. Bisikletler belediye tarafından ücretsiz sağlanacaktı. Hepsi beyaza boyanacak ve her isteyenin kullanması için her zaman kilitsiz duracaklardı. Provo, planı hayata geçirmek üzere, 50 bisikleti halkın kullanımına sundu. Fakat polis, hırsızlığa teşvik gerekçesiyle hemen bunlara el koydu. Provo ise, birkaç polis motosikleti çalarak misilleme yaptı. Provo’nun önerdiği diğer Beyaz Planlar arasında şunlar vardı: Beyaz Baca Planı (çevreyi kirleten binaların ağır vergilerle cezalandırılması ve bacalarının beyaza boyanması), Beyaz Çocuklar Planı (ücretsiz kreş), Beyaz Konut Planı (emlak spekülasyonuna son verme) ve Beyaz Kadın Planı (kadınlar için ücretsiz tıbbi hizmet).
Provo’nun dünya çapında sansasyon yarattığı olaysa, 1966’da Hollanda kraliyet ailesini hedef alan eylemleri oldu. Mart 1966’da, Prenses Beatrix, eski Hitler Gençliği üyelerinden Alman Claus von Amsberg’le evlenecekti. Provo, düğün töreni için aylar öncesinden hazırlık yapmaya başladı. “Beyaz Söylenti Planı” adı altında, Amsterdam’ın dört bir yanına, yetkilileri harekete geçirecek rivayetler yaydılar: Şehrin ana su şebekesine LSD katacaklarını, düğün kortejine saldırmak için dev bir boya tabancası hazırladıklarını, tören alayının güzergâhına yığmak için gübre topladıklarını, kraliyet ailesini taşıyacak atlara uyku ilacı vereceklerini ilan ettiler.
Düğünden birkaç gün önce, bütün Provo üyeleri gözaltına alınmamak için kayıplara karıştı. Bu arada yetkililer, tören alayını korumak üzere 25 bin ilave asker talep etmişti. Tören günü Provo üyeleri, hazırladıkları sis bombalarıyla birlikte kalabalığa karışmayı başardı. İlk bombalar, kortejin yürümeye başladığı sırada, sarayın hemen arkasında patladı. Şeker ve nitrattan yapılmış bombalar aslen zararsız olmakla birlikte etrafa muazzam bir duman yayılmasına sebep oldu. Bunun üzerine polis, olayı görüntüleyen yabancı gazeteciler de dahil olmak üzere kalabalığı büyük bir şiddetle dağıttı. Bir halkla ilişkiler etkinliği olarak tasarlanan düğün, kraliyet açısından tam bir fiyaskoyla sonuçlandı. Bir İspanyol gazetesi olayı şu sözlerle aktaracaktı: “Provo gösterisi: Amsterdam’ın monarşist folklorizme verdiği acı cevap”.
Provo, genellikle, sitüasyonist hareketten ilham alan, taktikleri ve teorik tutumları sitüasyonistlerinkiyle örtüşen bir hareket olarak kabul edilir. Sitüasyonist Enternasyonal’in eski üyelerinden Constant’ın Provo içindeki varlığına, ve kullanılan taktikler arasındaki benzerliğe rağmen, sitüasyonistler daha 1966’da Provo hareketini "reformist" ilan ederek sert bir dille eleştirmiştir (zaten o dönemde artık Constant'ı da yerden yere vurmaktadırlar). Internationale Situationniste dergisinin Ekim 1967 sayısında da Provo’yla sitüasyonizm arasında kurulan bu bağ açıkça reddedilir. İşçi sınıfının yok olduğunu, tamamen burjuvalaştığını savunan Provo’nun tarihî bir hataya düştüğü, işçi isyanlarıyla bağı olmadığı ve daha baştan ölü doğduğu iddia edilir. Gerçekten de Provo’nun kurucusu Roel Van Duyn, ilk bildirilerinden birinde, “işçi sınıfı ve yönetici sınıf birleşerek yekpare bir orta sınıfa dönüştü,” diye yazmıştır. Keza, Haziran 1966'da bir işçinin ölümü üzerine tetiklenen, yoğun polis şiddetinin yaşandığı kitlesel isyanlarda, Provo liderleri kendi tabanlarını sokaklardan çekilmeye çağırmıştır.
Fakat Provo, kısa ömrüne rağmen dönemin gençlik hareketleri üzerinde etkili olmuş, San Francisco Diggers başta olmak üzere dünyanın pek çok yerindeki kültürel hareketlere esin vermiştir. Hareketin 1967’de kendi kendini feshetmesi de, sitüasyonistlerin yönelttiği “sistem içine çekilme” eleştirisini bizzat öngördüklerinin kanıtıydı: 1966'nın Mart ayında kraliyet töreni gösterisiyle tırmanan polis şiddeti, izleyen aylarda, savaş karşıtı gösterilerde ve işçi eylemlerinde de artarak devam etti ve kamuoyunda büyük tepkilere sebep oldu. Bunun üzerine bir soruşturma başlatıldı ve 1967’nin sonlarına doğru, olaylardan sorumlu tutulan Amsterdam valisi görevinden alındı. Polis şiddetine karşı kamuoyu tepkisi, Provo’nun ana-akım tarafından kabul görmesine neden oldu. Liberaller hareketi açıktan desteklemeye başlamış, Provo sosyal bilimciler için akademik bir inceleme konusu haline gelmişti. Provo bunun üzerine, tahrik gücünü kaybettiği gerekçesiyle, 1967’de kendi kendini feshetti. [EG]
Kaynaklar:
Dutch Provos
White Bikes
Revolt and Recuperation in Holland
[1] Aktaran, Gavin Grindon, “Poetry Written in Gasoline”, PDF belgesi.