Caspar David Friedrich, "Sis Denizi Üzerinde Gezgin", 1818
Mutsuz bilinç [...], şu acımasız “Tanrı öldü” cümlesinde dışavurulan acıdır.
[...]
Tanrıların ezeli ebedi yasalarına duyulan inanç sessizliğe gömüldü, tıpkı her durumda ne yapılacağını bilen kâhinler gibi. Heykeller artık içlerinden canlı ruhun uçup gittiği ölü taşlardan ibaret – tıpkı ilahilerin, inancın terk ettiği kelimelerden ibaret olması gibi. Tanrıların sofrasında tini doyuracak yiyecek içecekler yok; oyunları ve şenlikleri de insanlara Öz’le bir bütün olduklarını hissettiren o neşeyi tattırmıyor. Müz’ün eserleri artık Tin’in gücü ve kuvvetinden mahrum, çünkü Tin kendi kesinliğine tanrıların ve insanların paramparça enkazı üzerinde kavuştu. Artık o eserler, bizim için şimdi ifade ettikleri şeyden ibaret oldular: hayırsever bir Yazgı’nın, tıpkı bir genç kızın getirdiği bir meyve tepsisi gibi bize sunduğu, dalından çoktan koparılmış güzel meyveler. Onlar artık bize, vaktiyle içinde var oldukları gerçek hayatı sunamıyor – ne onlara can veren ağacı, ne cevherlerini oluşturan toprağı ve öğeleri, ne onlara kendine özgü niteliklerini veren o iklimi, ne de olgunlaşmalarını sağlayan mevsim değişimi döngülerini. Yani Yazgı bize, kadim eserlerle birlikte ait oldukları dünyayı da geri getiremiyor; çiçek açıp olgunlaştıkları etik hayatın baharlarını ve yazlarını vermiyor, sadece o gerçek dünyanın örtülü bir hatırasını sunuyor. Bu yüzden, bu eserlere bakıp haz duymamız, bilincimizi doldurarak tam hakikatine ulaşacak ilahi bir tapınma etkinliği değil, dışsal bir etkinliktir – meyvelerin üzerindeki yağmur damlalarını veya toz zerrelerini silmek gibi. Onları saran, yaratan ve esinleyen etik hayatın içsel öğeleri yerine, dışsal varoluşlarındaki ölü öğelerden (dil, tarihsel koşullar vs. gibi) kurduğumuz o dev çerçeveyi geçiriyoruz – ama biz de o öğelerin içinde yaşayabilelim diye değil, sadece onları kendi içlerinde oldukları gibi temsil edebilelim diye.
G. W. F. Hegel, Phenomenology of the Spirit, çev. Terry Pinkard (yayınlanmamış çeviri Hegel-Phenomenology of Spirit.pdf) s. 679-680.