Pietro Perugino’nun, Isabella d’Este’nin kabinesi (studiolo) için yaptığı Aşk ile İffet’in Savaşı adlı tablo, 1503. Isabella d’Este ile ressam arasında, eserin siparişi üzerine imzalanan anlaşmada, kaç figürün yer alacağı, figürlerin boyutları, giysileri ve fondaki manzaraya varana kadar, resmin nasıl yapılacağı detaylarıyla belirtiliyordu. Ama Perugino, anlaşmaya göre giyinik olması gereken Venüs’ü çıplak resmetmekten geri durmamıştı.
Mantova Markizi Isabella d’Este, sipariş ettiği basit bir resim için Perugino’ya tam elli dört mektup yazmıştı. Isabella, sanatçılarla aynı camianın, sanata gerçekten önem veren ortak bir çevrenin mensubuydu. Mantegna’nın sanatı, d’Este’nin kılı kırk yaran titizliğiyle uyumluydu; Tiziano’nun eserleri ise d’Este’nin erkek kardeşi Alfonso’nun müşkülpesentliği için biçilmiş kaftandı. Michelangelo’nun Giulio de Medici’yle (VII. Clement) ilişkisi, titiz Medici’nin bir türlü tatmin olmaması ve sanatçıya sürekli karışması meşhurdur. Michelangelo ise bu durumdan memnundur – en azından öğrencisi Condivi’ye böyle demiştir. Bugün, koleksiyoncuların sanatçıyla böyle bir ilişki kurmaları pek mümkün değildir; böyle bir beklenti, haminin kibrine yorularak kınanır ve kamuoyunca kabul görmez.
Bizler koleksiyoncunun, sanatçının ne yaptığı hakkında en ufak fikri olmadığını varsayarız (ki bu varsayım çoğu zaman doğrudur) ve ortaya çıkan eseri bir yatırım aracı olarak satın almaktan öte bir hakkı olmadığını düşünürüz. Ortada paylaşılan bir çevre, bir camia yoktur, dolayısıyla sanatçı ile hamisinin paylaştığı ortak bir dil, münasebet veya ortak bir dert de yoktur (birbirlerinden birtakım beklentileri olması, ortak bir dertleri olduğu anlamına gelmez); ortak bir arzuyu da paylaşmazlar. Birbirlerini –kibarca söyleyelim– kullanırlar. Sanat artık hayatın parçası ve ifadesi değil, sanatçıya ait özel ve ayrı bir alandır: izleyicilerinin tapınmak ve desteklemekle mükellef oldukları, ama fiilen dahil olamayacakları bir alan.
Ernest van den Haag, “Art and the Mass Audience”, Museums in Crisis içinde, ed. Brian O’Doherty (New York: George Braziller, 1972) s. 69 [Yakında İletişim Yayınları sanathayat dizisinden yayınlanacak Aforizmalar: Sanat–Hayat başlıklı derlemeden.]