José Carlos Mariátegui, 1895-1930
Bugün adı pek bilinmese de, Amauta 20. yüzyılın en etkili dergilerinden biriydi. 1926’da Peru’da kurulan ve 1930’a kadar yayınlanan Amauta dergisi, sanat, şiir, edebiyat ve siyaset alanında dünyanın farklı ülkelerinden yazar ve sanatçıları biraraya getiriyordu: Jorge Luis Borges, André Breton, Sigmund Freud, George Grosz, Pablo Neruda, Diego Rivera, Xul Solar, Miguel de Unamuno, ve Latin Amerika ile Avrupa ve ABD’den onlarca başka önemli isim dergide buluşuyordu. Ekspresyonizm, sürrealizm ve müralizm gibi uluslararası avangard hareketler, Peru’nun yerli topluluklarından esinlenen yeni sanat formlarıyla yapılan deneyler, yerel kadın sanatçı ve yazarların eserleri derginin sayfalarında yer buluyordu. Kurucusu José Carlos Mariátegui’nin daha 35 yaşındayken hayatını kaybetmesi üzerine dört yılın ardından yayın hayatı sona eren Amauta, bu kısa ömrü boyunca binlerce okura ulaştı ve Latin Amerika’nın kültür ve siyaset hayatında önemli izler bıraktı.
Amauta dergisi, kurucusunun siyasi sürgününün ürünüydü. Ateşli bir sosyalist, gazeteci, işçi ve öğrenci hareketi lideri olan Mariátegui, Peru’da Augusto Leguía yönetimi sırasında hapse düşmemek için 1920’lerin başında Avrupa’ya kaçtı. Berlin’de Dada, kübizm ve konstrüktivizm akımlarının mensuplarıyla tanıştı; kuzey İtalya’da fütüristlerin çevresine girdi. 1923’te Peru’ya dönene kadar, Avrupa avangardlarını ve siyasi davalarını yakından tanıma fırsatı bulmuştu.
José Sabogal, Amauta dergisi kapakları, 1926 ve 1929.
Keçuva dilinde “bilge ve öğreten kişi” anlamına gelen Amauta’nın sayfaları Peru’nun yerli mirasına göndermelerle doluydu; kapak desenlerinin çoğunda yerli motifleri kullanılıyor, grafik tasarımı İnka eserlerini ve mimarisini çağrıştırıyordu. Derginin deneysel yerli estetiği, sanatçı ve grafik tasarımcı José Sabogal’in eseriydi. Carlos Mérida, Julia Codesido gibi Latin Amerika’nın en parlak sanatçı ve yazarları da Amatua’da biraraya geliyordu.
Mariátegui, Amauta’nın ilk sayısı için kaleme aldığı sunuş yazısında, “dergi bir grubu temsil etmiyor; bir hareketi, bir ruhu temsil ediyor,” diye yazmıştı. Ona göre Amauta, Peru’da “avangardist, sosyalist, devrimci vs. diye adlandırılan insanların elebaşı olduğu güçlü bir yenilenme hareketini” ifade edecekti.
Mariátegui de, dergisi Amauta da, bir kuyruklu yıldız gibi parlak ama kısa ömürlü olacaktı. Marksist kuramı temel alan bir dergi yayınlamanın tehlikesi bir yana, 1924’te hastalık nedeniyle bir bacağını kaybetmiş olan Mariátegui’nin sağlığı da iyi değildi. 1927’de Peru Sosyalist Partisi’nin kuruluş çalışmalarına başladığı sırada tutuklanınca, Amauta da bir dönem kapandı. Mariátegui hapisten çıktıktan sonra yayın faaliyetlerine devam etse de, 1928’de dergi bürosu bir kez daha basıldı ve tüm dosyalara el kondu. Tehlikede olduğunu anlayan Mariátegui, Arjantin’e gitmeyi planlarken, 1930’da yeniden hastalandı ve öldü.
Amatua, en verimli olduğu ve toplumda büyük yankı uyandırdığı dönemde, kurucusunu kaybederek yayınına son verecekti.
Julia Codesido, “Yerli Pazarı”, 1931.
Carlos Quízpez Asín, “İşçi Alegorisi”, 1926.
Carlos Mérida, “Mepetec Kadınları”, 1922.
Julia Codesido, “Kara Ayın Altında Âşıklar”.
José Sabogal, “Varayoc de Chinchero”, 1925.
Lauren Moya Ford’un An Avant-Garde Magazine That Promoted the Indigenism Movement ve Rachel Spence’in The shortlived but brilliant Latin American journal Amauta başlıklı yazılardan derlenerek çevrilmiştir. [EG]