Tezin amacı, seksenli yıllarda İstanbul’da sunulan, önerilen ve/veya üretilen kentsel projelerin, mimarlık meslek medyası dışında, topluma ulaşan popüler yazılı medya araçları aracılığıyla temsili üzerinden bir izlek oluşturarak, İstanbul’un kentsel söylemini yorumlamaktır. Kentsel/mekânsal söylemleri oluşturan çeşitli kaynaklar, sistemler, ilişkiler vardır. Kentsel söylemler, kentsel mekânı yapısal olarak üretenlerin metinlerinden olduğu kadar, popüler kültürün yazılı araçlarındaki temsillerinden sıklıkla beslenir ve toplumun hafızasında mayalanır. Çünkü söylemler, kişinin düşüncesini ifade etmek için kullandığı dil kodlarıdır. Bu yargının, özellikle mimarlığın kamusal alan tarafından tanımlandığı, gündelik yaşamımıza girerek meslekten olmayanlarca da konuşulduğu 1980’li yıllar ve sonrası için doğru olduğu söylenebilir.
Nokta, 13 Nisan 1986.
Tez, Giriş; İzlek; Harita ve Sonuç başlıklarını taşıyan dört bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın temel yaklaşımı öncelikle tezin kavramsal açılımlarını ortaya koymak olmuştur. Çalışmanın teorik altyapısını oluşturan kavramlar; kültürel çalışmalar bağlamında kent mekânın metinsel temsili, medya, popüler kültür ve kent, 1980’li yılların Türkiye ve özellikle İstanbul için bir eşik yaratmış olması, kuramsal metinlerden alıntılar ile tartışılmaktadır. Tüm bu tartışmaların tezin çalışma yöntemine katkı sağlayacak yönelimlerinin altı çizilmeye çalışılmıştır. Tezin çalışma alanı olarak belirlenen 1980’ler ve İstanbul özelinde, söylemin araçlarına (yazılı basın, gazeteler, dergiler, seçim propagandaları, reklamlar, mizah dergileri, gazete karikatürleri, şehir rehberleri) çalışma kapsamında nasıl bir yöntem oluşturarak ve nasıl bir model kurgulanarak yaklaşıldığının üzerinde durulmaktadır.
Çalışma kapsamında kentsel söylemin tartışılmasında, hem seksenler İstanbul’u tanımlamasını oluşturan bütüncül resmi görebilmek, hem de seçilmiş durumlar üzerinden, mekânsal ve tarihsel bir yaklaşımla, popüler medyanın kentsel söylemi oluşturmadaki katkısını çözümlemek önemli bulunmuş; çalışmanın yol haritası bu şekilde ortaya konmuştur.
Bu nedenle, çalışmanın iki aşamalı olarak gelişmesi önerilmiştir. Öncelikle, seksenler İstanbul’unda öne çıkan, manşet olan, karikatür malzemesi olan tüm kentsel projeler, proje tasarıları, kentsel ve kamusal durumlar, pozisyonlar, popüler yazılı medyada temsil edildikleri biçimle, olay-yer- tarih önceliği yapılmaksızın, yeni kent tanımları oluşturacak şekilde “içerik analizi” yapılarak gruplanmıştır. Seksenler İstanbul’unda kentsel/mekânsal kurguyu zenginleştiren, açıklayan, tanımlayan kavramlar yardımıyla yapılan bu gruplama, yeni kent tanımlarını belirginleştiren bir şema-harita ile imlenmektedir.
Seksenler İstanbul’unda öne çıkan çeşitli kavramlar çerçevesinde oluşturulan okuma rotası ile kentsel söylemleri tanımlamak mümkündür. Bu kavramlar aynı zamanda popüler kültürün coğrafyasında, İstanbul kentini yeni tanımlarla fragmanlaştırarak kurmaktadır. İzlek bu parçaların izini sürer. Her biri tek başına İstanbul’u ancak bir yönüyle tanımlayan farklı kent tanımları, popüler medyada yer alan biçimleriyle bu izlekte imlenir. Dönem üzerine sosyologların, kent bilimcilerin ve mimarlık eleştirmenlerinin yazıları, bu izleğin vazgeçilmez referansları olarak görülmektedir.
Sadece olaylar ve tarihler dizgesi olan bir kronoloji, mekânsal açılımları ve karşılıkları, kentsel mekanizmaları imlemekten uzaktır. Kronoloji, mekânsallaştırılarak, yeniden katmanlarına ayrılarak ve yepyeni olgularla ilişkilendirilerek; tüm farklı açılımlarıyla eşzamanlı okunabilen hafıza mekânlarını işaretlediğimiz bir haritalamaya ihtiyaç duymaktadır.
Hürriyet, 2 Haziran 1986.
Çalışmanın ikinci aşaması olan Kentsel kronoloji haritası, 80’leri okumaya yönelik bir yöntem arayışının karşılığıdır. Bu, sahne-mekânlar üzerinden geliştirilmiş̧ bir modeldir. Sahne-mekân hem toplumun belleğinde karşılığı olan fiziksel mekânsallıkları içeren, hem bu mekânlarla ilgili olayların manşetlerde kendine yer bulduğu bir sahne, ekran olması durumunu karşılayan bir tanımdır. 1980-1990 yılları arasında İstanbul’un kentsel dinamiklerini etkileyen beş önemli sahne-mekân (Tarlabaşı Bulvarının Açılması, Soğukçeşme Sokağı Restorasyonu, Gökkafes, Perşembe Pazarı’nın Taşınması, Acarkent) seçilmiştir ve bağlam, tanım, yasal durum, tarihçe, boyut, ölçek, kullanım özellikleriyle ele alınmıştır. Her bir sahne-mekân, “metalaşma” yersizleşme, “merkezleşme”, tarihsellik, öyküsellik, yabancılaşma, aidiyet sunma, kentsel yarılma/“gettolaşma”, hız ve hareketlilik kavramları ile tartışılmıştır. Böylelikle İzlek bölümünde oluşturulan kavramsal ağın, bu sahne-mekânlar üzerinden, küreselleşme, metropolleşme ve nostalji söylemlerini seksenler özelinde belirginleştirmekte kullanılabilecek bir model olduğu öne sürülmektedir.
Popüler kültür ve kentsel söylem arasındaki ilişki üzerine yapılmış̧ olan bu çalışma hatırlamak/ unutmak ve yazmak arasındaki ilişki üzerine bir yorumla sonlanmaktadır.[1]
Yazar: Funda Uz Sönmez
Danışman: Doç. Dr. Belkıs Uluoğlu ; Prof. Dr. Atilla Yücel
Yer Bilgisi: İstanbul Teknik Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü / Mimarlık Bölümü / Mimarlık Anabilim Dalı / Bina Bilgisi Bilim Dalı
Türü: Doktora
Yılı: 2007