/ Tezler / Konut Üzerinden Bir Mikro-Tarih Anlatısı: İstanbul, Bağdat Caddesi

8/1/2020 / skopbülten / Emel Cantürk

1971'de yıkılan Servet Paşa Köşkü, Göztepe, 1910’lar

Konutun, kullanıcısının sosyo-ekonomik ve kültürel kimliğinin, değişen barınma örüntülerinin ve gündelik yaşam pratiklerinin kendini dışlaştırdığı bir mekân olarak, diğer bütün mekânlar arasında özel bir öneme sahip olduğu söylenebilir. Başka bir deyişle, konut, modernleşme sürecinin en belirgin somutlaşma alanıdır. İstanbul’un kentleşme ve modernleşme süreci içerisinde de, barınma alışkanlıkları ve konuttan beklentiler, günümüze dek birçok kırılma noktasından geçmiş, bu da konutun değişimini beraberinde getirmiştir. Ne var ki, konut ve kent tarihi üzerine yapılan araştırmalarda, değişimin genel ve soyut bir çerçeve üzerinden okunduğu ve konuttan beklentileriyle onu dönüştüren, dolayısıyla değişimi var eden “gerçek aktörler” olan “kullanıcılar”ın rolünün yeteri kadar ele alınmadığı görülmektedir.

En öznel mekânlardan biri olan konutun ve içinde süregiden yaşam alışkanlıklarının değişimini, değişimi var eden aktörler, yani konut kullanıcıları ve onların gündelik yaşam pratiklerini göz ardı ederek ele almak, değişimin ancak genel ve soyut bir çerçevesini sunarak, gerçek yaşam sekanslarını açıklamakta yetersiz kalmaktadır. Bu bağlamda tezde “alternatif olarak sözlü tarih ve gündelik hayatın aktörlerinin tekil hikâye anlatımları üzerinden bir konut tarihi, dolayısıyla da mimarlık ve kent tarihi yazımı nasıl olabilir” sorusundan yola çıkılmış ve İstanbul’da konutun mekânsal ve anlamsal değişimini, kritik kentleşme süreçleri ve kullanıcısının gözünden araştıran bir “mikro tarih anlatısı” oluşturulması amaçlanmıştır. Böylelikle konutun ve kentsel mekânın dönüşümünün somutlaştırılması ve mevcut konut tarihi anlatılarına mikro-ölçekte yeni bir katkı sunulması hedeflenmiştir.

Bu amaçla, çalışmada öncelikle, konut ve kent tarihi kapsamında alternatif bir tarihyazımı modeli oluşturulması önem kazanmaktadır. Bu nedenle, çalışmanın ilk bölümleri (ikinci ve üçüncü bölümler), farklı tarih tasarımlarının/anlayışlarının ve tarihyazımı yaklaşımlarının tartışılarak, tezde izlenecek olan kavramsal çerçevenin ve yöntemin belirlenmesine ayrılmıştır. Çalışmanın dördüncü bölümü ise, günümüzde konut mimarisi üzerinden hızlı bir kentsel değişim sürecinin yaşandığı, Kızıltoprak-Bostancı arasındaki bölgenin konut tarihinin, mikro-tarih bakış açısıyla yeniden oluşturulmasına ayrılmıştır.

Günümüzde konut mimarisi üzerinden hızlı bir kentsel değişim sürecinin yaşandığı ve gerek konut mekânı ve barınma pratikleri, gerekse de kentsel dokunun değişimi açısından önemli bir referans noktası oluşturan Bağdat Caddesi aksı boyunca devam eden Kızıltoprak ve Bostancı arasındaki bölge, çalışma alanı olarak ele alınmıştır. Araştırmanın zamansal sınırları ise, bölgenin kararlı bir kentsel gelişme yaşamaya başladığı 19. yüzyıl sonlarından, günümüze kadar olarak belirlenmiştir.

Villa Maral, Göztepe, Mimar: Emin Onat.

Çalışma alanı kapsamı sınırları içerisinde, bölgede uzun süredir yaşamakta olan ve/veya yaşamış konut kullanıcılarıyla bir sözlü tarih araştırması gerçekleştirilmiş, araştırma sonucunda elde edilen, konut ve kentsel çevreye dair anlatımlar, çalışmada esas veri olarak kullanılmıştır. Bunun yanı sıra, bu kapsamda anı kitaplardan yazılı veriler; arşivlerden ise harita, çizim, fotoğraf, vb. görsel verilere ulaşılmış ve elde edilen farklı veriler bir araya getirilmiştir. Tüm anlatı ve belgelerin bir bütün olarak, bağlamı içinde anlamlandırılabilmesi için ise, literatürden paralel okumalar yapılmış ve kişisel hikâyeler, ülke ve kent ölçeğindeki kentleşme ekseninde değerlendirilmiştir.

Buna göre, yapılan araştırmada konut tipolojilerinin, inşa etme pratiklerinin ve barınma kültürünün değişiminin izleri takip edilerek, değişimin kırılma noktaları ortaya konmaya çalışılmıştır. Geleneksel konut kültüründen başlayarak, giderek modernleşen ve günümüzdeki barınma biçimine kadar gerçekleşen farklı aşamalar somutlaştırılmıştır. Yapılan araştırmanın en önemli sonuçlarından biri, konut ve barınma kültüründe yaşanan modernleşmenin birden gerçekleşmediğini, aksine pek çok farklı evreden geçerek, aşamalar halinde ve bizzat konut kullanıcılarının, konutlarını değişen ekonomik ve toplumsal şartlara adapte etmek için farklı çözümler üretmeleriyle ve konutun anlamının değişimiyle birlikte gerçekleştiğini göstermek olmuştur.

Tezde kullanılan yöntemden de anlaşıldığı üzere, kente ve konuta dair bu anlatı, kentin ve konutun değişimini, en temek aktörler olan konut kullanıcıları/kentliler aracılığında incelemektedir. Ele alınan bölgede, kentsel görüngüleri var eden davranışsal süreçler okunmaya çalışılmış ve değişim süreçlerinin nasıl gerçekleştiği somut olarak ortaya konmuştur. Dolayısıyla, bu çalışma, mimarlık tarihi yazımında, gündelik yaşamı, gündelik yaşamın “sıradan” mekânlarını ve kullanıcılarını dikkate alan bir eleştiri yaparak, bireysel varoluşlarda yoğunlaşan mikro-tarihsel yaklaşımların klasik tarihlerin bir tamamlayıcısı olabileceğini göstermektedir.

Yazar: Emel Cantürk

Danışman: Doç. Dr. Nurbin Paker Kahvecioğlu

Yer Bilgisi: İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü / Mimarlık Anabilim Dalı / Mimari Tasarım Programı

Türü: Doktora

Yılı: 2017

Bu teze Ulusal Tez Merkezi sayfasından ulaşıldı. Görseller tezden alındı. Tamamını okumak için: Konut Üzerinden Bir Mikro-Tarih Anlatısı

mimarlık, kentsel dönüşüm, tez tanıtımı