Boîte Alerte, 15 Aralık 1959-29 Şubat 1960 tarihleri arasında Paris’teki Galerie Daniel Cordier’de düzenlenen ve genelde EROS olarak anılan Exposition Internationale du Surréalisme’in (Uluslararası Sürrealizm Sergisi) özel edisyon kataloğu olarak hazırlanmıştır. Eser, ön tarafında BOITE ALERTE kelimelerinin basılmış olduğu, yeşil kâğıt kaplı bir karton kutudan oluşur. Altında MISSIVES LASCIVES (şehvet mektupları), sol tarafındaysa EXPOSITION INTERNATIONALE DU SURREALISME yazmaktadır.
Kelimesi kelimesine okunduğunda “tetikte duran kutu” anlamına gelen boîte alerte, “posta kutusu” anlamındaki boîte à lettres ifadesiyle yapılan bir ses ve kelime oyunudur. Kutu, içlerinde sergiye katılan sanatçı ve yazarların hazırladığı obje, mektup, resim ve metinlerin bulunduğu zarflarla doludur.
Minyatür bir koleksiyon veya sergi olarak Boîte alerte, Marcel Duchamp’ın Boîte en valise adlı “portatif müze”sini akla getirir. Boîte alerte genelde Duchamp’a atfedilse de, aslında fikir, Paris’te yaşayan ve 1959 yılı başlarında André Breton’la tanışmış olan Kanadalı sanatçı Mimi Parent’a aittir; Duchamp, “şehvet mektupları” altbaşlığını eklemiştir. Breton, EROS sergisinin taşıdığı kolektif ruhu bilhassa vurgulamış, sanatçıların sergiye eser sunmakla kalmayıp, “etkinliğin tamamının hazırlanmasında yararı olacak öneriler getirmelerini” de istemiştir.
Marcel Duchamp, Boîte en valise, 1936-40.
Boîte Alerte, anlaşıldığı kadarıyla Breton’un bu çağrısına cevaben Mimi Parent’ın getirdiği öneriydi. Breton, Parent ile kocası Jean Benoît’ya yazdığı bir mektupta şöyle diyordu: “Mimi’nin aklına gelen o güzel yeşil kutu fikrine ve yaptığı makete gelince, sanıyorum bu fikrin hayata geçirilmesine kimsenin itirazı olmayacak.”[1]
Parent’ın sergideki payı, birçok kadının sürrealist hareketteki rolünün erkekler için bir ilham kaynağı veya cinsel nesne olmanın çok ötesine geçtiğini bir kez daha gösteriyor. Ancak, EROS başlığının da işaret ettiği üzere sergi erotik teması üzerine kuruluydu ve “hem cezbedici bir sıcaklığa ve besleyiciliğe sahip, hem de tehditkâr ve şiddet dolu olan” kadın cinselliğine odaklanıyordu.[2] Etkinlik aynı zamanda dönemin siyasi, toplumsal ve ahlaki normlarına başkaldırının ifadesiydi. Benoît’’nın 2 Aralık 1959’da (Marquis de Sade’ın 140. ölüm yıldönümünde) sahnelediği Marquis de Sade’ın Vasiyetinin İcrası başlıklı performanstan, Boîte alerte’in eklektik içeriğine kadar her şey, şok yaratmayı ve tahrik etmeyi hedefliyordu. Boîte’ın tüm versiyonlarında, Breton, Hans Bellmer, Man Ray, Jean Arp, Leonora Carrington, Benjamin Péret, Jean-Jacques Lebel ve daha başka birçok yazarın metinlerini içeren ciltsiz sergi kataloğu da bulunuyordu. Ayrıca, Joyce Mansour’un “Dinî Sarhoşluk” ve Benjamin Péret’nin “Sevdalı Koyun” adlı sürrealist şiirlerinin okunduğu iki plak yer alıyordu. Sürrealistlerin dil oyunlarına düşkünlüğünün bir başka ifadesi ise, Rrose Sélavy’den André Breton’a yollanmış pembe telgraftı (Rrose Sélavy, Marcel Duchamp’ın ilk kez 1920’de ortaya çıkmış olan kadın alter-egosuydu ve Fransızca telaffuzu Eros, c’est la vie [Eros, işte hayat] cümlesiyle aynıydı.)
Sürrealist hareketle ilişkisi olan diğer sanatçıların eserleriyse, renkli röprodüksiyonlar halinde kartpostallara basılmıştı: Hans Bellmer’den Taş Bebek (1933-37), Salvador Dalí’den Guillaume Tell (1930), Arshile Gorky’den Hatip (1947), Joan Miró’dan Kapan (1924) gibi. Birer sergi hatırası olarak bu kartpostallar, Boîte alerte’in 1959 sergisine ait bir vesika olduğuna işaret ediyordu. Bunun da ötesinde, kartpostalın bir mesaj yollama aracı olarak taşıdığı anlam, Boîte alerte’in, fikirlerin gönderileceği bir kutu olduğunu ima ediyordu.
Lucy Askew’un Tate Müzesi koleksiyonunda yer alan Boîte alerte edisyonu için yazdığı açıklama metninden kısaltılarak çevrildi. Metnin tamamı için bkz. www.tate.org.uk
[1] 4 Ağustos 1959 tarihli mektup, kopyası Tate Müzesi arşivinde.
[2] Alyce Mahon, “Staging Desire”, Surrealism: Desire Unbound, sergi kataloğu, Tate 2001, s. 291.