Ismail Shammout, Filistin Ulusal Kurtuluş Hareketi’nin kuruluşunun 16. yıldönümü, 1981
20. yüzyılın ortaları ile sonu arasındaki dönem, afiş sanatının altın çağıydı: Bu dönemde, dünyanın dört bir yanında, birbirinden çok farklı politik, kültürel ve ideolojik davaya afişler aracılığıyla seferberlik sağlandı. Bir olayı kutlamak, politik kararlara destek vermek veya muhalefet etmek, önemli olayları veya ölümleri anmak, tüketicileri belirli bir ürünü almaya veya bir etkinliğe katılmaya teşvik etmek için afişler yapılırdı. 1920’lerden itibaren, politik kurtuluş hareketlerinin, komünist ve sosyalist hükümetlerin ve otoriter yöneticilere direnen halk mücadelelerinin hepsi, ideolojilerini ve mesajlarını yaymak için ucuza ve kolayca üretilebilen ve anonim olarak kamusal alanlara yapıştırılabilen afişlere başvurdu. İspanya İç Savaşı, devrimci Çin, 1930’lardan 1980’lere kadar Küba, Güney Afrika ve Nikaragua gibi ülkelerde ortaya çıkan kurtuluş hareketleri ve kolonyalizm karşıtı mücadeleler, mebzul miktarda afiş üretimini teşvik etti. Canlı grafikleri ve sanat dünyasıyla olan bağlarıyla öne çıkan afişler, aynı zamanda tıpkı gazete ve ders kitapları gibi, bir dönemin dilini, seferberlik stratejilerini, ileti sistemini ve görsel sembollerini anlamak için başvurabileceğimiz tarihsel bir kaynak oluşturuyor.
Osmanlı egemenliğinin son dönemlerinden İngiliz mandasına geçen sürede Filistinli sanatçı ve grafik tasarımcıların fikirlerinde, kullandıkları mecralarda, ve konularında bir dönüşüm yaşandı. Kamal Boullata, Filistin’de filizlenen sanat ortamının “dinî ikonografiden seküler resme” kaydığını anlatır. Boullata’ya göre “resim sanatıyla deneyler yapan ilk Arap ressamlar, sistemi, ilkeleri ve dünya görüşü Batı kültürüne has yaratıcı ifadenin özgün sürgünleri olan bu yeni resim dili vasıtasıyla kendi modernlik yorumlarını ve ulusal kimlik tanımlarını ortaya koymuşlardı”. “Bu sanatçıların dili, Batı’yla olan kişisel karşılaşmalarının bir ürünü”ydü. Daoud Zalatimo, Zulfa al-Sa‘di, Nicola Saig (Sayigh), Jamal Badran, ve Tawfiq Jawhariyyeh gibi sanatçıların hepsinin kendi stüdyosu vardı, gelecek nesilleri etkilediler ve yetiştirdiler.
Rafeik Sharaf, Özgürlük ve Sosyalizmin Peşinde, Silahları ve Düşünceyi Devrimin Hizmetine Koşuyoruz, 1974.
Fakat, 1948 Savaşı ve İsrail’in kurulması bu sanat topluluğunu ortadan kaldırdı. Politik örgütlenmelerin, kültür merkezlerinin, işletmelerin ve eğitim kurumlarının sanat ve grafik tasarım topluluklarını beslediği, ve karşılığında onlardan beslendiği, Yafa, Hayfa ve Kudüs gibi şehirler Filistinli sakinlerini kaybetti.
1948’in ardından, sanatçıların kendilerine Bağdat, Beyrut, Şam, Kahire, Amman, Batı Şeria, Gazze ve İsrail sınırları dahilinde yeni yaşamlar ve kariyerler kurmasıyla birlikte, bu gelenekler ve topluluklar da yavaş yavaş yeniden canlanmaya başladı. Filistin afiş üretimindeki en önemli gelişme 1960’larda kurtuluş hareketlerinin meydana çıkmasıyla gerçekleşti. Ismail Shammout ve Tamam-al-Akhal (Beyrut), Suleiman Mansour (Batı Şeria), Naji al-Ali (Beyrut ve Kuveyt) ve pek çok başka sanatçı, Filistinlilerin mücadelelerini, Filistin kimliğini ve milliyetçiliğini ifade edebilmek için görsel bir dağar geliştirdi. Bu sanatçıların eserlerinin cazibesi Filistin el sanatlarından, hat sanatından, folklor, müzik ve şiirinden aşina olunan geleneksel imge örgüsünü Filistin direnişinin sembolleriyle birarada kullanmalarından ileri geliyordu.
Mona Saudi, Filistin Toprakları Günü, 1977 Kamal Boullata, Filistin’e Özgürlük, 1982
1960’ların sonlarında ve 1970’lerde, yeni nesil Filistinli sanatçıların çoğu yeni yeni filizlenen Filistin kurtuluş hareketlerinin saflarına katıldı. Rasha Salti’nin anlattığı gibi, sanatçıların bu hareketlere akın etmesinin sebebi, bu hareketlerin özgürleştirici ve güçlendirici olmasıydı. Filistinliler ve başka ulusların devrimcileri kendilerini hem kolonyal güçlerin hem de gerici Arap rejimlerinin karşısında konumlandırıyorlardı. “Dolayısıyla, Filistin devrimi, Arap dünyasını adalete ve eşitliğe kavuşturmayı, ona haysiyetini ve egemenliğini iade etmeyi hedefleyen son derece dönüştürücü bir proje olarak algılandı ve deneyimlendi.” Salti, bu durumun projenin doğasından kaynaklandığını kaydediyor:
Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ), muhalif, yetenekli ve yenilikçi sanatçıları ve entelektüelleri Beyrut’a çekti. Sanatçılar ve şairler afiş üretimine katkıda bulundular. [...] yenilik ve deney yapmak için gerekli kaynakları keşfettiler. Filistin afişlerindeki deneyselliğin, çeşitliliğin ve yaratıcılığın boyutları şaşkınlık uyandırıcıdır. Arap dünyasında eşi benzeri görülmemiş bu afişler dünya çapında önemli eserlerdir.
Bu sanatçılar, eserleriyle, Filistin kültürünün, devrimci mücadelenin ve sanatsal beğeninin tanımlanmasına katkıda bulundular. Sanatçıların eserlerinin bu denli geniş bir alana yayılmış ve bunca beğeni toplamış olması, sanatçılar da dahil olmak üzere, toplumun bütün kesimlerinin Filistin kurtuluş hareketine katıldığının göstergesidir. Sanatçılar, güzel sanat eğitimi sırasında öğrendikleri teknik ve yöntemlerle, yağlıboya, suluboya ve alçıtaşından yeni bir Filistin görsel temsili yarattılar. Kurtuluş hareketleri için afişlere ve grafiklere aktarılan eserler, bina cephelerini, ofisleri ve mülteci kamplarını süslüyordu. Çoğaltma teknolojilerine kolay erişilebiliyor olması; eserlerin, herkesin görebilmesi için duvarlara yapıştırılan afişlerde yer alması; bedava dağıtım ve telif haklarının yokluğu gibi etkenler bu sanat eserlerinin geniş halk kitlelerine ulaşmasını kolaylaştırdı. Beyrut ve FKÖ, Ismail Shammout, Hosni Radwan, Kamal Boullata, Shafiq Radwan ve Jumana al-Husseini gibi Filistinli sanatçıların yanı sıra Burhan Karkutli, Natheer al-Naba‘a, Youssef Abdelke (Suriye); Emile Menhem (Lübnan); Helmi Eltouni (Mısır) ve Marc Rudin (İsviçre) gibi yurtdışında yaşayan sanatçılara da tasarımlarını kitlelere yayma imkânı sağladı.
Hosni Radwan, Yaratıcı militan Gassan Kanafani’nin şehit edilişinin 25. yıldönümü anısına, 1997.
http://www.palestineposterproject.org/