Yuri Annenkov, “Viktor Şklovski’nin Portresi”, 1919
Semaveri ayaklarından tutarsanız çivi çakmak için kullanabilirsiniz, ama semaverin yapılma amacı bu değildir.
Savaşı görmüşlüğüm var; Stanislav’da sobaya odun niyetine piyano attım, Kürdistan’ın dağlarında sıkışmışken gazyağıyla ıslatılmış halıları tutuşturdum. Şimdi de sobamda kitap yakıyorum. Savaşın kanunlarını biliyorum; her şeyi kendi yöntemiyle yeni baştan inşa ettiğinin, bir insanı 70 kiloluk et yığınına veya bir halıyı fitile dönüştürdüğünün farkındayım.
Ama bir semaver hakkında çivi çakmaktaki kullanışlılığına bakarak hüküm vermek, veya kitapları daha iyi tutuşacak şekilde yazmak olmaz. Savaş –zaruret– her şeyi kendi yöntemiyle yeni baştan inşa eder, her şeye salt gereç olarak bakar, gaddar ve dürüsttür; ama bir şeyin amacını değiştirmek, kaşıkla kapı açmak, çuvaldızla tıraş olmak ve her şey yolundaymış gibi davranmak – işte bu sahtekârlıktır.
Bir aydır; Pravda gazetesinde Askerî Komiserlik eğitim dairesinin yardımıyla bir akşam konseri düzenleme planını (daha doğrusu “plan önerisi”ni) gördüğümden beri, bu düşünceler içimi kemiriyor.
Müziği propaganda amacıyla kullanmayı öngören bir plan bu.
İyi de müzikle nasıl propaganda yapabilirsiniz; Kant’a göre özü itibarıyla saf form olan müzikle?
[...]
Sanat için sanatı savunmayacağım; propaganda için propagandayı savunacağım.
Çarlık hükümeti her yana imparatorluk mührünü basmakta mahirdi: her düğme, her kurum mühürlenmişti.
On yıl boyunca sabahları –her sabah– okulda öteki çocuklarla birlikte güruh halinde ilahi okudum: “Ya Rab, kurtar halkını…” Ne bugün, hatta ne de çok öncesinde, liseden mezun olduğum sene bile, bu duayı hatasız okumuşluğum yoktur. Sadece ilahi olarak söyleyebiliyorum.
Havayı saran, Neva Nehri’nin sularına yayılan propaganda, hissedilmez olur. Ona karşı bir aşı, bir tür bağışıklık gelişir.
Operada, sinemada, sergi salonunda propaganda işe yaramaz – kendi kendini tüketir.
Propagandanın hakkı için, sanattan propagandayı def edin.
Viktor Şklovski’nin “Driving Nails with a Samovar” (1923) adlı metninden pasajlar, Viktor Shklovsky: A Reader içinde, ed. ve çev. Alexandra Berlina (New York ve Londra: Bloomsbury) s. 154-155.