“Müstesna Kadavra, yanlış hatırlamıyorsak (ve şayet ‘hatırlamak’ uygun bir ifadeyse), 1925 civarında, şimdi yıkılmış olan 54 rue du Chateau adresindeki eski binada doğdu. Marcel Duhamel, henüz yaşama sanatı dışında herhangi bir konuda ustalıklarını göstermemiş olan, ama ateşli taşkınlıklarıyla her şeye hayat katan arkadaşları Jacques Prevert ve Yves Tanguy’yi o evde misafir ediyordu. Benjamin Peret de bir dönem orada kaldı. Mutlak konformizm karşıtlığı ve her şeye saygısızlık genel kuraldı ve ortama büyük bir canlılık hâkimdi. Zaman, haz ve keyif zamanıydı, başka hiçbir şeye yer yoktu. Hemen her akşam, Chateau Yquem şarabının tatlı rayihasının, bir o kadar keskin başka içkilerin tatlarına karışmaya gönül indirdiği bir masanın etrafında toplanırdık. Kâh günün olaylarıyla ilgili yorumlardan, kâh zamanın gündelik hayatına yönelik matrak ya da kışkırtıcı müdahale önerilerinden oluşan sohbetimiz yavanlaşmaya başlayınca, oyunlara geçerdik; başlarda yazıya dayalı oyunlar oynardık, dilin öğelerinin olabilecek en paradoksal yollarla birbirine taarruza geçtiği, böylece daha baştan yolundan saptırılmış olan iletişimin her türlü maceraya açık bir haleti ruhiyeye teslim olduğu oyunlardı bunlar. O zamandan sonra, çocukluğumuzun oyunlarına karşı en ufak bir olumsuz önyargı taşımadık (hatta tam tersi), hepsini eski heyecanımızla yeniden keşfediyorduk. Böylece, Müstesna Kadavra yönteminin, ‘kim/kiminle/nerede/ne yapıyor’ oyunundan görünürde hiçbir farkı olmadığını fark ettik. Elbette bu yöntemi, aynı katlama ve kapatma sistemiyle, çizime aktarmanın çok kolay olacağına şüphe yoktu.”[1]
André Breton, sürrealistlerin oynadıkları pek çok oyundan biri olan Müstesna Kadavra’nın hikâyesini böyle anlatıyor. Müstesna Kadavra, Viktorya döneminin çok rağbet edilen oyunlarından “Consequences”ın bir çeşitlemesi. Bizde de, kısaltılmış haliyle “kim/kiminle/nerede/ne yapıyor” oyunu olarak biliniyor: Daire şeklinde dizilen oyuncular, birtakım soruların yazılı olduğu kâğıtları, kafalarından geçen ilk cevabı yazdıktan sonra katlayarak yanlarındaki kişiye veriyorlar. Tüm sorular bittikten sonra katlanmış kâğıtlar açılıyor ve ortaya çıkan rastgele cümleler yüksek sesle okunuyor. Sürrealistlerin oyunlarından birinde, "Le cadavre / exquis / boira / le vin / nouveau" (müstesna kadavra genç şarabı içecek) şeklinde bir kompozisyon çıktığı için oyun “Le cadavre exquis” ismiyle anılmaya başlıyor. Bu şiir fragmanlarının, Max Ernst’ün “zihinsel bulaşıcılık” dediği bir süreç sayesinde grubun ortak bilinçdışı kişiliğini ortaya çıkardığı düşünülüyor.[2] Sonradan bu oyunu kelimeler yerine desenlerle de oynuyorlar. Örneğin, her oyuncuya insan bedeninin bir bölümünü çizme görevi veriliyor ve aynı kâğıda sırayla çizdikleri desenlerden kolektif kompozisyonlar çıkarıyorlar. Müstesna Kadavra, Breton’un ifadesiyle “fiziksel özellikleri kopyalama saçmalığının külliyen reddini” temsil ediyor ve “tek bir beyin tarafından yaratılamayacak bir şeyin damgasını taşıyor”.[3]
Breton, Jacques Hérold, Yves Tanguy, Brauner Tanguy, Joan Miró, Max Morise, Man Ray
14 Mart-9 Temmuz tarihleri arasında New York Modern Sanat Müzesi’nde (MoMA) görülebilecek “Exquisite Corpses: Drawing and Disfiguration” başlıklı sergi, sürrealistlerin Müstesna Kadavra oyununun ve bununla ilişkili “bedeni bozma ve sökme” pratiklerinin 20. yüzyıl sanatındaki izlerini sürüyor. İlk Müstesna Kadavra desenlerinin yanı sıra, André Masson, Joan Miró, Louise Bourgeois, de Chirico, Giacometti gibi sanatçıların eserlerine yer veren sergi, insan figürünü mükemmelleştirme ve idealize etme eğilimi kadar onu bozma dürtüsünün de sanat tarihinde ne kadar etkili olduğunu gösteriyor. [EG]
http://www.moma.org/visit/calendar/exhibitions/1256
[3] André Breton, “La Cadavre Exquis”.