/ Kaleydoskop / Leonora Carrington’ın Korku Evi

Max Ernst ve Leonora Carrington. Fotoğraf: Lee Miller  

Leonora Carrington’ın Korku Evi’ni dolduran at başlı uysal kadın ve oğlanlar ile Ernst’in bu roman için yaptığı illüstrasyonlar, centaur (insan başlı at) ile tekboynuzlu ata özgü nitelikleri kasten toplumsal cinsiyete ve içerimlerine aktarır gibidir. Bizzat Carrington’ın gözlemlediği gibi, “Bir at, insanın bedenine karışıyor... enerji ve güç veriyor. Ben kendimi bir ata dönüştürebileceğimi düşünürdüm.”[1] Carrington’ın metninde ve Ernst’in kolajlarında “hafiften ata benzeyen” Korku Şatosu’ndaki Korku figüründen, kendisini sallanan atının canlı bir versiyonuna dönüştürmenin sırrını bilen Oval Lady’ye ve Carrington’ın kendisi için bir maske olan, bir at başını bedeninden çıkaran küçük Francis’e kadar, bütün bu atsı varlıklar sarih otobiyografik referanslarla, cinsel ve zihinsel muğlaklıklar yelpazesinde gezinir. Neticede, Oval Lady’yi sırf at olmak istemesinden ötürü cezalandırmak amacıyla sallanan atı yakan Baba’ydı; ve Francis’in at formu, hem bir kadın olmayı başaramamaktan duyduğu utancı hem de androjen arzusunu gösteriyordu. Carrington’ın at-insanları, Donna Haraway’in ayrılıkçı siborglarının habercisi gibidirler.

Carrington’ın androjenler için tahayyül ettiği evler de aynı şekilde organik ve inorganiğin birbirine karıştığı nesnelerle doludur. “Küçük Francis”teki Ubriaco Amca’nın çalışma odası şöyleydi:

Zemin katta yer alan geniş apartman dairesi, inşaatı yarım kalmış konstrüksiyonlarla ve tamamen tahrip edilmiş bisikletlerle doluydu. Duvarlara, kitapların, yedek lastiklerin, yağ şişelerinin, parçalanan bostan korkulukların, somun anahtarlarının, çekiçlerin ve iplik makaralarının durduğu kitap rafları diziliydi.[2]

Küçük bir kafeste açlıktan ölmüş hamamböceklerinin, bir demet yapma soğanın, bir çıkrığın, çapraşık modeli olan kadın korselerinin ve çok sayıda çarkın yer aldığı karışık bir koleksiyonun yanına, bir dizi kitap –İnsan ve Bisiklet, Pedalların Çetrefil Yanları, Tobson’ın Tekerlek Telleri ve Ziller Üzerine Denemeleri, Serbest Tekerler ve Bilyeli Rulmanlar– yığılmıştı.

Carrington ve genelde sürrealistler için, bu yarı organik düş nesneleri, katışıksız teknolojik modernizmin amansız rasyonalizmine karşı koymak için sergileniyordu. Oval Lady’de “geometrik bir şekle başka her şeyden daha çok”[3] benzeyen ve Küçük Francis’teki ‘Büyük Mimar’ Egres Lepereff karakterinde grotesk boyutlara ulaşan Baba’nın şekli, bunun somut bir örneğini oluşturur. Carrington’ın Londra’da ikameti sırasında vekil ebeveyn tayin edilen Serge Chermayeff’e dayanan ve Francis gibi oğlanların idamı için giyotinler tasarlayan bu figür, “sanatsal açıdan her zaman etkileyici olan”, “iyi makineleri ve etkin planlama”yı be- nimsemişti. “Benim platformum... hoştu” diye mırıldandı Mimar, “en temel mekanik donanım dışında hiçbir şeye sahip olmasa da öyleydi. Katışıksız bir form senfonisiydi.”[4] Francis ise, “mimarlığın... modern sanatta katışıksız soyutlamaya en yakın form olduğu”ndan[5] o kadar da emin değildi; masum bir şekilde şöyle diyordu: “Ama soyut evler inşa ederseniz, siz onları soyutlaştırdıkça ortadan kaybolacaklar ve soyutlamanın kendisini alırsanız geriye hiçbir şey kalmayacak”.[6]

Anthony Vidler’in “Fantezi, Tekinsizlik ve Sürrealist Mimarlık Kuramları” başlıklı yazısından seçilmiş pasajlar, çev. Renan Akman, Sürrealizm/Mimarlık içinde, der. Nur Altınyıldız Artun (İstanbul: İletişim Yayınları sanathayat dizisi, 2. baskı 2020), s. 110-111.

Max Ernst’in, Korku Evi için yaptığı kolajların kaynağı: The House of Fear