İsveçli bir blog yazarı, bir süredir Macho i Kollektivtrafiken [Toplu Taşıma Araçlarındaki Maçolar] başlığını taşıyan bir fotoğraf albümü yayınlıyor. Fotoğraflarda, metro veya otobüs gibi taşıtlarda yolculuk eden kadın ve erkeklerin belden aşağısından çekilmiş oturma pozisyonları görülüyor.
İsveçli blogcunun amatör fotoğrafları, Alman sanatçı Marianne Wex’in kadınların ve erkeklerin beden dilleri arasındaki farklılıkları sergilemek üzere çektiği fotoğrafları akla getiriyor. Wex, 1972-1977 yılları arasında Hamburg sokaklarında 6000’den fazla fotoğraf çeker. Alanımızı Geri Alalım: Ataerkil Yapıların Ürünü Olan “Kadın” ve “Erkek” Beden Dilleri başlıklı kitapta yer alan fotoğraflar, kitabı başından sonuna iki bölüme ayıran görünmez çizginin bir tarafına kadınları, diğer tarafına erkekleri yerleştirir. Toplumsal cinsiyet farkları, erkek bedenlerinin duruşlarındaki rahatlığa karşılık kadın bedenlerinin rahatsız duruşlarında çarpıcı biçimde görülmektedir: Erkek bedeni, fiziken kaplayabileceği yeri azamiye çıkarmaya ve böylece orada başka bir bedenin bulunmasını engellemeye yönelik “sömürgeci” bir duruş sergilerken, kadın bedenleri bulundukları mekânda olabildiğince az yer işgal etmeyi sağlayacak duruşlarla alanlarını daraltmaktadır.[1]
Wex, Hamburg sokaklarında insanlardan habersiz çektiği bu fotoğraflara, reklamlardan, kataloglardan, film karelerinden, pornografi görüntülerinden ve bulunmuş fotoğraflardan derlediği görüntüleri ekler. Bunlara ilaveten, gönüllü insanlardan bu sınıflandırmada ortaya çıktığını varsaydığı “tipik” kadın ve erkek duruşları içinde poz vermelerini ister. Ayrıca Mısır, Yunan ve Roma gibi kadim uygarlıklarla Hıristiyanlık’taki beden dili örüntülerini ortaya koymak üzere, heykellerdeki kadın ve erkek duruşlarını inceler.
Metin (sağ): "Çiftler. Kadın/erkek hiyerarşisi beden dili yoluyla açık biçimde gösteriliyor."
Wex, kitaptaki fotoğraflara yazdığı analitik yorumlarda, bugünden bakıldığında fazlasıyla özcü ve genelleyici olduğu düşünülebilecek, kategorik mesajlar verir. Fakat kitabın başına yazdığı sunuşta, çektiği fotoğrafların ve eşlik eden metinlerin belirli bir bakış açısının ürünü olduğu, bu nedenle başka ihtimalleri dışarda bıraktığı konusunda okurları uyarmayı ihmal etmemiştir:
Araştırmam sırasında, kadınlarda tipik olan duruşlara (kollar ve eller gövdeye yakın, ayaklar içe dönük) erkeklerde de rastlandığını gözlemledim: fakat bunlar ya küçük erkek çocukları, ya çok yaşlı ya da toplumsal açıdan dezavantajlı erkeklerdi. Yani, toplumsal açıdan zayıf konumda olan erkeklerin bedensel duruşları genel olarak kadınların duruşlarına benziyordu.
Araştırmamın odağına cinsiyet yerine sınıf veya yaşı almış olsam, şunu da gözlemleyebilirdim: kadınlar, özellikle de alt sınıf mensubu kadınlar, yaşları ilerledikçe, üst sınıflara mensup kadınlara nazaran toplumsal koşullanmanın etkilerinden daha muaf oluyorlar.[2]
Metin: “Gördüğüm istisnaların çoğu, “alt sınıf” tabir edilen yaşlı kadınlardı. Bu gruptaki kadınların duruşlarında etek ya da pantolon giymelerinin etkisi yok gibi görünüyordu”.
Metin (sağ): “Medyada kadınların da ‘erkeksi’ duruşlarla temsil edildiği olur, ama bunlarda erkekler için cinsel bir sunum amaçlandığı açıktır.”
Metin: “İstisnalar. Buradaki iki kişinin de toplumsal açıdan dezavantajlı olduğu her hallerinden belli oluyor. (Genç olan hareketlerini kontrol etmekte bile güçlük çekiyordu.)"
Wex, yıllar sonra kitabının yeniden keşfedilmesi ve fotoğraflarının sergilenmesi üzerine,[3] bu kitapta ortaya koyduğu analizlerden vazgeçtiğini, çünkü “tamamen erkek çıkarlarını ve ilgilerini yansıtan sanatsal ve bilimsel yöntemlere dayalı” olduklarını söyleyecektir. Zaten kitabın yayınlanmasından kısa bir süre sonra sanat kariyerini bırakıp kadınlarla ortak çalışmalar yürütmeye başlar. Kimilerine göre Wex’in kitabının başlığında kadın ve erkek kelimelerini tırnak işareti içine almış olması, 1970’lerden sonra “toplumsal cinsiyetin esnekliğinin kavranmış olmasıyla” yaşanan gelişmelere işaret ediyor.[4] Fakat Macho i Kollektivtrafiken albümündeki fotoğrafların –ve kendi gözlemlerimizin– gösterebileceği gibi, kavramsal düzeyde yaşanan aşınmanın bedenlerin diline yansıdığı şüpheli. [EG]
Marianne Wex, Let’s Take Back our Space: ‘Female’ and ‘Male’ Body Language as a Result of Patriarchal Structures, (Frauenliteraturverlag Hermine Fees, 1979). Kitabın tamamını görüntülemek için bkz. Let's Take Back Our Space
Haberin kaynağı:
Léopold Lambert: Marianne Wex's Striking Gendered Photos