Modernist mimarlığın en politik çehrelerinden biri olan Brezilyalı mimar Oscar Niemeyer 5 Aralık 2012 günü 104 yaşında öldü. Geride bıraktığı 600 projeden en ütopik ölçekli olanı, kendi sözleriyle “dünyanın sonunda” bir yerlerde şehir plancısı Lucio Costa ile birlikte tasarladığı başkent Brasília kenti. Niemeyer, 1956’da projelendirilmeye başlayan ve dört yıl sonra devreye giren Brasília gökyüzünden bir uçak gibi görünmesini ve sınıflar arası ayırımları da silmesini hayal ediyordu. İlerki yıllarda “dünyayı değiştirmemiz gerektiğini”, ancak bunun için hayatın sanattan (mimarlıktan) öncelikli olduğunu belirtecekti. Geleceğe ait, baştan aşağıya bir kent tasarlamak birçok ütopyacı modernistin hayaliydi. Bu hayal uğruna Le Corbusier’nin Mussolini ve Stalin gibi diktatörlerle dahi işbirliği fırsatları aradığı bilinir. O bunu başaramasa da, bu ideali gerçekleştirmenin nasip olduğu yegâne mimar olan Niemeyer, Brasília tasarımlarında Le Corbusier’nin ilkelerinden yararlanacaktı. Zaten, Rio’daki Eğitim ve Kültür Bakanlığı ile New York’taki Birleşmiş Milletler Merkezi projelerinde birlikte çalışmışlardı.
İçinde 5000 kişinin yaşadığı Edifício Coban, São Paolo, Brezilya, 1966.
Oscar Niemeyer, son derecede aktif bir komünistti. Kuruluşundan itibaren üyesi olduğu Brezilya Komünist Partisi,1945’te onun evinde örgütlenmişti. 1964 yılında ABD’nin desteğiyle gerçekleşen askerî darbe sırasında bürosu yağmalanmış, editörü olduğu derginin merkezi yakılıp yıkılmıştı. Darbeden sonra Paris’e yerleşerek 1985’e kadar mimarlığını burada sürdürdü. Bu dönemdeki projelerinden en ünlüleri Fransız Komünist Partisi Merkezi’yle Cezayir Üniversitesi’dir. Brezilya’ya dönüşünün ardından Komünist Partisi Başkanlığı’na seçildi ve 1996’ya kadar bu görevde kaldı. Arkadaşı Fidel Kastro’ya göre, Niemeyer’le ikisi bu gezegende kalan son komünistlerdi.
Fransız Komünist Partisi Binası, Paris, 1971.
Niemeyer mimarlığıyla insanları şaşkına çevirmeyi, sürprizler yaratmayı arzuluyordu. Dik açılardan kurtularak, yapılarını dağların, dalgaların ve sevgililerin kıvrımlarını hatırlatan çizgilerle tasarlıyordu. Kendisi stilinin kişisel olduğunu belirtse de, kimi tarihçiler, onun arzularını, kıvrımlarını ve Brasília gibi projelerini sürrealist mimarlık bağlamında inceliyorlardı. Richard J. Williams’ın, e-skop’ta yayınladığımız “Sürreel Kent: Oscar Niemeyer'in Brasília Vakası” başlıklı metni buna bir örnektir. [AA]
Çağdaş Sanat Müzesi, Niteroi, Brezilya, 1991.
Oscar Niemeyer Müzesi, Curitiba, Brezilya, 2002.
Niemeyer Merkezi, Avilés, İspanya, 2011.