Zingal Kereste Fabrikası, 1929-1930 (Zeynel Zeki Özcanoğlu Arşivi)
Kurtuluş Savaşı sonrası Türkiye Cumhuriyeti hükümetinin ülkenin yeniden yapılandırılması amacıyla attığı en büyük adım sanayi alanında olmuştur. Ülkenin kalkınması amacıyla çeşitli ekonomik adımlar atılmıştır. Bu adımların ilki sayılabilecek İzmir İktisat Kongresi 1923 yılında toplanmıştır. Yeni cumhuriyetin ekonomik modeli bu kongrede belirlenmiştir. Döneme hakim olan, milli sermayenin yaratılması ve yabancı sermayenin ülke yasaları ile uyumlu olduğu takdirde ülkedeki üretime girebileceği kararıdır. Bu karar doğrultusunda kurulan fabrikalardan birisi Zingal Kereste Fabrikası’dır.
12 Haziran 1926’da yapılan anlaşma çerçevesinde 1929 yılında Zingal Kereste Fabrikası kurulur. Kurucuları; Türkiye Kibrit İnhisarı TAŞ ile Türkiye İş Bankası ve merkezi Brüksel’de bulunan Belçikalı Ozin-Allu Metier de Flandre şirketidir. Sinop’un Ayancık ilçesinde kurulan ve döneminin en büyük fabrikalarından biri olan Zingal Kereste Fabrikası, 1945 yılına kadar şirket eliyle işletilmiştir. 1945 yılında sözleşme tek taraflı feshedilmiş ve TBMM kararıyla işletme devletleştirilniştir. 24 Ocak 1980 tarihinde, KİT’lerin ve kamu varlıklarının özelleştirilmesi kararı Zingal Kereste Fabrikası’nı da etkilemiştir. Fabrika, 1992 yılında 3291 sayılı yasaya dayandırılarak özelleştirme kapsamına alınmış ve 1996 yılında da satılmıştır. 2004 yılında üretim tamamen durmuş, 2010 yılında üretim yapıları yıkılmış, binaları boşaltılmıştır.
Cumhuriyetin kuruluş döneminde imtiyaz ile ya da 1930’lardan itibaren devlet eliyle kurulan fabrikalarda olduğu gibi Zingal Kereste Fabrikası da sadece üretim tesisini içeren bir yerleşke değildir. Çalışanlar için lojmanları, sosyal tesisleri barındırır. Fabrika, kurulmadan önce küçük bir sahil kasabası olan Ayancık’ın bir sanayi kenti haline gelmesini sağlamıştır. Fabrikanın mekansal etkisi ve çalışan yabancı mühendis, ustaların aileleriyle ilçe yaşamına katılması sebebiyle hem kent merkezinin hem de fabrikanın işletme alanındaki kırsal bölgenin sosyal yaşamı değişmiştir.
Özelleştirme politikalarıyla fabrikanın kapatılması sonrası Ayancık’ın sosyo ekonomik yapısı zarar görmüş, kent belleğinin önemli bir parçası olan endüstri mirası unsurları kaybedilmiştir. Tez çalışması kapsamında Zingal Kereste Fabrikası’nın kuruluşu, bir sanayi yerleşkesi olarak Ayancık için önemi ve günümüze ulaşan yapılarının koruma değerleri araştırılmıştır. Kent belleğindeki unsurlar ve mekansal izler gözetilerek koruma önerisi geliştirilmiştir.
Yazar: Deniz Öztürk
Danışman: Öğr. Gör. Dr. Sakine Yıldız Salman
Yer Bilgisi: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilirmleri Enstitüsü / Mimarlık Anabilim Dalı Restorasyon Programı
Türü: Yüksek lisans
Yılı: 2019
Bu tez, yazarı tarafından dergimize gönderilmiştir. Tamamını okumak için bkz.