/ Tezler / Neoliberalizm ve Kültür Endüstrisi Ekseninde Dönüşen Bir Endüstri Mirası: Bomonti Bira Fabrikası

9/9/2019 / skopbülten / Selen Avcı

Bomonti Bira Fabrikası’nın özelleştirilmesine karşı miting. Kaynak: Eda Yiğit, Emek Tarihinden Kente Bakmak: Bomonti ve Bira Fabrikası Örneği, yayınlanmamış yüksek lisans tezi.

Sanayisizleşme sürecinin sonunda kent içinde kalmış endüstriyel miras alanlarının ve yapılarının dönüşümü ve yeniden işlevlendirilmesi çok yaygın bir pratik olsa da, bu pratik yalnızca söz konusu alan ve yapıların korunması, sahiplenilmesi ve kentsel miras olarak kente kazandırılması amacıyla yapılmamaktadır. Kenti bir meta olarak gören neoliberal kent politikaları için endüstriyel miras alanları ve yapıları da kârlı birer yatırım alanı hâline gelmiştir.

Bu çalışma, en temel hâliyle, hem Türkiye’de modern bira üretim tekniğini kullanan ilk bira fabrikası hem de Bomonti’nin bir sanayi bölgesi olarak gelişmesi adına atılan ilk adım olan ve konumlandığı semtin tarihsel ve kültürel mirasının ayrılmaz bir parçası olarak düşünebileceğimiz Bomonti Bira Fabrikası’nın metalaştırılarak bir yatırım alanı hâline getirilmesine ve büyük sermaye yatırımları ile dönüştürülmesine odaklanmaktadır. Ancak bu çalışma, Bomonti Bira Fabrikası’nın tekil olarak yeniden işlevlendirilmesinden ziyade, bu dönüşümün ardında neler olduğuna bakacak ve söz konusu dönüşümü Bomonti semtindeki ilişkiler bütünü içerisinde anlamaya çalışacaktır.

Araştırmanın Amacı ve Kapsamı

Bomonti’nin 1998 yılında “turizm merkezi” olarak ilan edilmesi ve 2005 yılında “merkezi iş alanı” kararı ile bölgeye yoğun imar haklarının verilmiş olması, semti kârlı bir yatırım alanına çevirerek sermayeyi Bomonti‘ye çekmiş ve Bomonti 2000’li yılların başından itibaren yoğun bir neoliberal dönüşüm süreci yaşamaya başlamıştır. Bu dönüşümün semtte hem mekânsal hem de toplumsal anlamda bir değişim yarattığı söylenebilir. Bomonti’de atıl olarak kalmış Bomonti Bira Fabrikası’nın bir büyük sermaye grubu olan Doğuş Grubu’nun yatırımı ile yeniden işlevlendirilmesinin, semtteki dönüşümün bir parçası olduğu ve aynı zamanda semti değiştirmeye ve dönüştürmeye devam ettiği düşünülmektedir. Bu anlamda, Bomonti Bira Fabrikası’nın dönüşümünün Bomonti’nin sosyo-mekânsal dönüşümünün hem bir sonucu hem de bir parçası olduğu iddia edilmektedir.

Endüstriyel alanların ve yapıların yeniden işlevlendirilmesi çoğu zaman kültür endüstrisi aracılığıyla yapılır. Yeniden işlevlendirilen Bomonti Bira Fabrikası da 2015 yılında “bomontiada” adıyla açılmıştır. bomontiada, içerisinde eğlence, yeme-içme mekânlarını ve inovasyon platformunu barındırmaktadır. Doğuş’un yeme-içme ve eğlence sektörlerindeki yatırımlarını konumlandırdığı bir mekân olan bomontiada, endüstri mirasının kültür endüstrisi ekseninde dönüşümünün bir örneği olarak karşımızda durur. bomontiada’nın bir “yaratıcı kültür kampüsü” olduğu iddia edilmekte ve “yaratıcılık” ve “yaratıcı endüstriler” kavramları bu mekân içerisinde sıklıkla kullanılmaktadır. Dolayısıyla bu kavramların bomontiada’da neden bu denli çok kullanıldığı meselesi de tartışmaya açılacaktır.

bomontiada açıldıktan sonra, Bomonti semtinde ticari mekânların arttığı gözlenmiştir. bomontiada da içerisinde üst-orta sınıfa hitap eden çok sayıda yeme- içme mekânını barındırmaktadır. Semtte de çoğunlukla üst-orta sınıfın yaşam tarzına ve tüketim pratiklerine hitap eden mekânların açılmasında bomontiada’nın bir etkisi olup olmadığın bakılacaktır.

Bu bağlamda, bu çalışmanın amacı, Bomonti semtindeki dönüşümün Bomonti Bira Fabrikası’nı, Bomonti Bira Fabrikası’ndaki dönüşümün semti nasıl etkilediğine bakmak, kültür endüstrisinin bir endüstri mirasının dönüşümünde nasıl işlevselleştiğini anlamaya çalışmaktır.

Bu çalışma beş ana bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde, çalışmanın kavramsal çerçevesi olarak belirlenen neoliberalizm, endüstri mirası ve kültür endüstrisi kavramları açıklanmıştır. İkinci bölümde, neoliberal kent politikaları, kentin ve endüstri mirasının metalaşması, sanayi alanlarının ve yapılarının kültür eksenli dönüşümü, “yaratıcılık” eksenli kent stratejileri anlatılmış ve yeniden işlevlendirilen endüstri yapıları ile ilgili örnekler sunulmuştur. Üçüncü bölümde, erken sanayileşme dönemi, Cumhuriyet döneminde sanayileşme, neoliberalleşme ve neoliberal kent politikaları ile beraber İstanbul’da sanayileşmenin evrimi ve sanayisizleşme süreci anlatılmış ve ardından İstanbul’da sanayi alanlarının ve yapılarının dönüşümü ve yeniden işlevlendirilmesi ile ilgili örneklere yer verilmiştir. Dördüncü bölümde, Bomonti semtinin sanayi bölgesi olarak tarihsel gelişimi, 2000’li yıllarda Bomonti’nin mekânsal ve toplumsal dönüşümü, Bomonti Bira Fabrikası’nın da söz konusu bu sosyo-mekânsal dönüşümün bir parçası olarak nasıl dönüştüğü ve semti dönüştürmeye nasıl devam ettiği anlatılmaktadır. Beşinci bölümde ise Bomonti Bira Fabrikası’nın kurulması ve kapatılması, arazisinin özelleştirilmesi, dönüşüm ve yeniden işlevlendirilme süreci, bomontiada’nın içerisindeki mekânlar, kültür endüstrisi ekseninde dönüşümü ve semtte yarattığı ticarileşme anlatılmaya çalışılacaktır.

Yazar: Selen Avcı

Danışman: Doç. Dr. Pelin Pınar Özden

Yer Bilgisi: İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı

Türü: Yüksek Lisans

Yılı: 2019

Bu teze Ulusal Tez Merkezi sayfasından ulaşıldı. Metin, tezin Giriş bölümünden seçildi. Görsel tezden alındı. Tamamını okumak için: bomonti.pdf

bomontiada, tez tanıtımı, kentsel dönüşüm