Aliye Pekin Çelik, foto: Hürriyet Aydin Ok, Ocak
2016, NYC
Mimarlık, bir disiplin ve meslek olarak, rakamsal verilerin de gösterdiği üzere, günümüzde hâlâ erkek-egemen doğasını korumaktadır ve mimarlık üzerine yapılan tarih ve tarihyazımı çalışmalarında kadınlar hâlâ geri plandadır. Daha özeldeyse, Türk kadın mimarlar üzerine olan feminist mimarlık tarihi ve tarihyazımı çalışmalarının, ağırlıklı olarak 1930’lu yıllarla ve ülkenin kendi bağlamıyla sınırlı olduğu ifade edilebilir. Bu perspektif içinde, Türkiye’deki kadın mimarlar, çoğunlukla ya kamu sektöründe muhtelif projelerde ya da özel sektörde daha çok kadın mimarlara özgü alanlar olarak görülen konut tasarımı ve iç mimarlık gibi alanlarda yer almakta olup, bir kısmı özellikle mimar eşiyle birlikte pratik yürüten bir profil sergilemektedir. Oysa, İkinci Dünya Savaşı sonrasını takiben, Türkiye’nin dışa açılma politikalarıyla birlikte, kadın mimarların da ulusal sınırlar ve mimari koşulların ötesinde, daha bağımsız ve alternatif kariyer rotaları çizmeye başladığı görülür. Buna karşılık, 2000’li yıllara gelmiş olmamıza rağmen, kadın mimar profilindeki bu dönüşümler, tarih çalışmalarında karşılığını neredeyse bulmamıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrası, ulusal sınırların ötesinde, mesleki pratik yapmış ve yapmakta olan Türk kadın mimarların eğitim ve profesyonel kariyerlerine odaklı bir akademik araştırma, hâlâ erkek-egemen doğasını kıramamış bir disiplin ve meslek olarak mimarlığa, kadın mimarlara ve bu bağlamda tarihyazımı pratiğine yeni ve alternatif bir perspektif kazandırmayı hedeflemektedir. Bu problem ve hipotez ışığında, bu akademik araştırma projesinde, 1950-1970’li yıllarda, Kuzey Amerika’da pratik yapmış ve hâlâ yapmakta olan Türk (ya da Türk-Amerikan) kadın mimarlar üzerine odaklanılmıştır.
Bu kadın mimarlar arasında, özellikle, Aliye Pekin Çelik’in kariyerinin özel bir akademik ilgiyi hak ettiği ileri sürülebilir. Aliye Pekin Çelik, 1967 yılında ODTÜ Mimarlık Okulu’ndan mezuniyetini takiben, “Old Boys School” olarak tanınan Princeton Üniversitesi’nin Mimarlık Okulu’na kabul almış ve 1970 yılında okulun ilk kadın mimarı olarak mezun olmuştur – mimarlık eğitimindeki cinsiyet politikalarında tarihî bir eşiktir bu. Çelik, burada yazdığı yüksek lisans teziyle 1970 yılında Amerikan Mimarlar Birliği’nden ödül almış, 1970-1981 yılları arasında Türkiye’de, ağırlıklı olarak araştırmaya dayalı proje ve pozisyonlarda yer almış, 1981 yılındaysa Birleşmiş Milletler bünyesinde görev almaya başlamıştır. İlgili kurumda ilk 6 yıl Nairobi’de kendi branşında proje ve organizasyonlarda yer alan Aliye Pekin Çelik, 1987 yılında aynı kurumun New York kentindeki merkezinde görevlendirilmiş, 2005 yılında emekliliğine dek, Habitat II organizasyonu dahil, insan yerleşimine odaklı pek çok çalışmada yer almış ve yürütmüştür. Bu süreç içinde 1997 ve 2009 yılları arasında, çalışmaları nedeniyle Amerikan Mimarlar Birliği tarafından ödüllendirilmiş ve 2008 yılında ortaklarıyla birlikte, New York kentinde sürdürülebilir kentleşme üzerine kâr amacı taşımayan organizasyonu kurmuştur.
Princeton Üniversitesi Kampüsü, foto: Meral Ekincioğlu, Eylül 2015, Princeton
İlgili tarihsel dönem içinde, MIT, Harvard, Columbia gibi önde gelen üniversiteler başta olmak üzere, Kuzey Amerika’da mimarlık eğitimlerini almalarının ardından mesleki pratiğini sürdüren Türk (ve Türk-Amerikan) kadın mimarları konu alan bu akademik araştırma, Türkiye’yle ilgili olarak, mevcut feminist tarihyazımı çalışmalarına eleştirel bir perspektif getirmeyi ve kadın mimarlara dair arşivlerin, birinci elden bilgi ve belgelerin dökümünü gün ışığına çıkarmayı hedeflemektedir. Akademik araştırma projesiyle birlikte, Turkish-Amerikan TV’nin desteğiyle gönüllü bir proje olarak, mimarlıkta cinsiyet politikalarına dayalı önyargı ve anlayış kalıplarını kıran kadın mimarları temsilen, Aliye Pekin Çelik üzerine kısa bir belgesel film çalışması yapılmıştır.[1] (Filmi izlemek için bkz. https://vimeo.com/163203277
Yazar: Meral Ekincioglu
Yer Bilgisi: Massachusetts Institute of Technology
Türü: Doktora sonrası akademik araştırma projesi.
Yılı: 2016
[1] Bu metin, akademik araştırma projesinin yazarı tarafından kaleme alınmış, e-posta üzerinden e-skop’a gönderilmiştir.