Donald Judd, İsimsiz, 1984. Fotoğraf: Kevin J. Miyazaki
Bu çalışma, günümüz sanat yapıtının izleyici ile kurduğu diyaloğu mekânsal bağlamında irdelemeyi hedeflemektedir. Bu anlamda, mekânın farklı eğilimlere sahip filozoflarca nasıl değerlendirildiği, hangi düşünsel sistemler üzerinden ele alındığı ve bunun oluşan sanat formlarında nasıl karşılık bulduğu önemlidir. Bireyin duyularının mekân ve zaman algılamasında belirleyiciliğini ortaya koyduğu, modernist sanatta da karşılığını bulan süreç, Öklid mekânı üzerine temellenmiş Kant yaklaşımlarında görülmektedir. Einstein’ın görelilik kuramıyla, dördüncü boyut kavramları sanatta kübizmde karşılığını bulmuştur. Mekânı ölü, sabit, diyalektik dışı, hareketsiz bir oluşum gibi ele alan toplumsal teoriler, zaman aracılığı ile mekânı etkisiz kılmıştır.
Sanatçısı tarafından atölyede üretilen yapıt, kendi oluşumu bağlamında mekânsal etkiler barındırmaktadır. Ancak sergi salonu, çerçeve, duvar, kaide gibi temel mekânsal öğeler yapıtın izleyiciyle etkileşimde farklı algılamalara neden olmaktadır. Bu öğeler, sanat ortamının geçirdiği evrelere bağlı olarak değişim içerisinde olmuşlar, zamanla yapıtı terk etmişlerdir. Bu durum yapıtı özgürleştirmiş ve doğrudan mekânın kendisi, sanat yapıtının temel öğesi durumuna gelmiştir. Kaidesiz heykel, çerçevesiz resim ve duvarın azalan gücü yeni sanat formları önermiştir. Duchamp, Maleviç, El Lissitzky, Schwitters, Kiesler ve De Stijl'in temsilcileri bu bağlamda yapıt üreten başlıca sanatçılardır. 1960'larda Carl Andre, Donald Judd, Robert Morris gibi çoğu felsefe kökenli olan minimalist hareketin sanatçıları, izleyiciyi fiziksel bağlamda mekânın içine alan yapıtlar üretmeye başlamışladır. Bu yapıtlara en sert eleştiriler modernist eleştirmenler Clement Greenberg ve Michael Fried'den gelmiştir. Fried'in bu sanatçıları teatral olmakla suçladığı makalesi "Sanat ve Nesnelik", onlara kendilerini tanımlamaları konusunda referans oluşturmuştur. Temellerini Gestalt'tan alan bu sanatçıların sessiz tavırları, sanat gösterim alanlarını, sanat gösterim biçimlerini ve izleyici rollerini geliştirmiştir. Bugün katılımcı izleyici, yeni sanat mekânlarında kendileri için uygun bulunan yeni sanat formlarını bazen korkuyla, bazen hayretle, bazen dehşetle ve bazen eğlenerek deneyimlemektedir.[1]
Yazar: Yasemin Sarı Bayer
Danışman: Prof. Dr. Sema Göktaş
Yer Bilgisi: Kocaeli Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Plastik Sanatlar Anasanat Dalı / Plastik Sanatlar Sanat Dalı
Türü: Sanatta Yeterlik
Yılı: 2015
[1] Bu metin, tezin Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi’nde yayınlanan özetinden alınmıştır.