TERHANE

Aşağıdaki metin, COLL.EO’nun “Sweatshop (After Jonah Peretti)”  başlıklı eser tanıtım yazısından kısaltılarak çevrilmiştir. 

COLL.EO, bu performansta, Jonah Peretti’nin 2001 tarihinde yaptığı Sweatshop adlı özgün performansı yeniden icra etti. Peretti’nin performansı, Nike’ın müşterilerinin internet üzerinden kendi ayakkabılarını en ince detaylarına kadar tasarlayabilmelerini sağlamak için 1999’da açtığı Nike ID Shop’tan kendi tasarladığı bir çift ayakkabıyı satın almaya çalışmasından oluşuyordu. Peretti, tasarlayacağı ayakkabıların üzerine “Sweatshop” [Terhane] kelimesinin işlenmesini talep etmişti, çünkü “onları yapan çocukların ağır işçiliğini hatırlamak” istiyordu.[1]

Nike, Peretti’nin siparişini aldığında iptal etti. İptal işlemi sırasında, insan mı robot mu olduğu belli olmayan meçhul bir Nike temsilcisi ile sanatçı arasında altı e-postalık bir yazışma geçti; temsilci, şirketin “uygunsuz bulduğu ya da ürünlerinde yer almasını istemediği malzemeleri” içeren herhangi bir siparişi reddetme hakkının saklı olduğunu söylüyordu.[2] Peretti, yazışmaları arkadaşlarıyla paylaştı ve olay hızla yayıldı. TIME, Village Voice, Guardian, Independent gibi medya kanallarının yanı sıra Metafilter, Slashdot, Salon ve Adbusters gibi çevrimiçi haber mecraları ve günlükler de konuya yer verdi. [...]

Haberin bu kadar yayılması sonucunda –bu arada Peretti büyük televizyon kanallarına da çıkmıştı– Nike, ürünlerinde bazı kelimelerin kullanılmayacağını duyuran bir açıklama yayınladı: Sweatshop, Sweat Shop, Child Labor, ChildLabor, Exploit ve Swetshop kelimeleri de bunlara dahildi.[3] Bu arada Nike tabii ki Peretti’ye, ısmarladığı ayakkabıları göndermedi; ama ironik biçimde, Nike sözcüsünün aktardığına göre, olayın medyada uyandırdığı yankı sayesinde Nike ID’nin “kendin-tasarla” hizmetinde büyük patlama yaşandı. Peretti bunun ardından birkaç performans daha gerçekleştirdi (Black People Love Us; Rejection Line), sonra Buzzfeed ve Huffington Post adlı çevrimiçi haber sitelerini kurdu.

2014 yılının yaz aylarında COLL.EO, Adidas’ın internet üzerinden tasarım yapılabilen mi adidas hizmetini kullanarak, kendi tasarladıkları ve üzerinde “Sweatshop” yazan bir çift ayakkabıyı satın almayı başardı. Mi adidas, müşterilerin “kendi tarzlarını yansıtacak bir ayakkabı tasarlamak üzere karıştırıp eşleştirebilecekleri geniş bir renk yelpazesi” sunuyor. Biz Adidas ayakkabılarının üretildiği ülkelerden biri olan Endonezya’nın bayrağındaki renkleri seçtik: kırmızı ve beyaz. Oxfam’ın aktardığına göre:

İmalatçı fabrikalardaki işçi hakları söz konusu olduğunda Adidas’ın sicili hayli kötü. Adidas’a üretim yapan bir fabrikada, ücretler konusunda yapılan bir grevin ardından sendika liderlerinin neredeyse tamamı işten atıldı. Adidas’a mal üreten fabrikalarda işçiler uzun saatler çok yoğun olarak çalışıyor ve çok düşük ücretler alıyorlar.[4]

Adidas’ın en büyük pazarı ABD olduğu için, ayakkabı bağcıklarının üzerine Kuzey Amerika’ya özgü bir metal toka seçtik. Peretti’nin performansını yeniden icra edip yabancılaştırırken niyetimiz işlevini ve anlamını sorgulamaktı. O performansı yeniden canlandırmayı amaçlamıyorduk, ortaya çıkma olasılığı olan ama çıkamamış alternatif  senaryoları akla getirmek istiyorduk. [...]

Özellikle:

1)  [Peretti'nin bu performansın ardından büyük üne kavuştuğu düşünülürse - ç.n.] Sweatshop performansı, paraya ve şöhrete ulaşmak için geçilen bir nevi erginlik ayini, bir tür sanat-okulu-Naomi-Klein-uğrağı olabilir miydi? Başka türlü söylersek, kültür-bozma [culture-jamming] işlemleri, internet medya imparatoru olmak için geçilmesi gereken bir eğitim aşaması olabilir mi? [...]

2)   Acaba Adidas, her türlü tasarlanmış muhalefeti sineye çekip kolaylıkla bünyesine kattığına göre, Nike’tan daha 'ilerici' bir şirket mi? Şirketler artık, otomatik cevap veren robotların arkasına saklanmaktansa, neoliberal küresel sömürü düzenini açıkça ve fütursuzca sahiplenmeye mi başladı?

Son reklam kampanyalarında Marina Abramoviç’le işbirliği yapmalarının da işaret ettiği gibi, Adidas yeni ve güçlü bir sanat hamisi olmaya mı soyunuyor? Eğer bu doğruysa, acaba Abramoviç ayakkabıları tasarlayıp satın almak için çok bekler miyiz?

6 Ağustos 2014, San Francisco