Aşağıdaki haber, Claire Voon’un 26 Ocak 2017’de yayınlanan Experience Sound Poems from Russian Futurist Artists’ Books başlıklı yazısından kısaltılarak çevrildi. “Zaum Üzerine” başlığıyla sunulan pasaj, Ali Artun’un Sanatın İktidarı: Avangard Sanat ve Müzecilik başlıklı kitabının “Avangardın Sahnesi” başlıklı bölümünden alındı (İstanbul: İletişim Yayınları sanathayat dizisi, 2015) s. 48-51
Aleksey Kruçenih Velimir Hlebnikov
Rus fütüristlerinin zımbayla tutturulmuş kâğıtlardan oluşan sanatçı kitapları son derece narindir. Çoğu 1910-1915 yılları arasında üretilmiş bu yayınların birçoğu yok oldu veya büyük ölçüde yıprandı. Rusya dışındaki en büyük fütürist sanatçı kitabı koleksiyonuna sahip kurum olan Getty Araştırma Enstitüsü geçtiğimiz günlerde koleksiyonundan seçilmiş bazı ses şiirlerini internet üzerinden erişime açtı.
Sitede dört sanatçı kitabından seçilmiş 10 şiire yer veriliyor. Aleksey Kruçenih ve Velimir Hlebnikov’a ait olan şiirlerde, Rus fütürist ressam ve şairlerinin icat ettiği yeni dil öne çıkıyor: Akılcı anlam yerine kelimelerin sonik etkisine dayanan Zaum.
Aleksey Kruçenih’ın şiirleri ile Mihail Larionov’un litografilerinden oluşan “Pomada” (1913) kitabının kapağı ve sayfaları
Aleksey Kruçenih’in şiirleri ile Olga Rozanova’nın litografilerinden oluşan "Vzorval"ın kapağı ve sayfaları
Sitedeki şiirler, California Üniversitesi profesörlerinden Vladimir Paperny tarafından seslendirilmiş. Her şiirin, seslendirmeyle birlikte takip edilebilecek Rusça transliterasyonunun yanı sıra İngilizce çevirisi de mevcut. [EG]
Zaum Üzerine
Tarihçiler, Rus avangardının tiyatro sahnesinde keşfedildiği konusunda hemfikirler. Tatlin’in ilk sergilenen işleri, Moskova Edebiyat Çevresi’nin sahnelediği İmparator Maksimilyan ve Oğlu Adolf için tasarladığı elli kadar kostüm. Bu kostümler, kendisiyle birlikte Gonçorova, Larionov ve Maleviç’ten oluşan “dört büyükler”le, Şagal’ın da yer aldığı ve bağımsız bir Rus ekolü kurmaya yönelik Eşek Kuyruğu grubunun 1912’deki sergisinde gösteriliyor. “Zaten bu sıralarda Rusya’da sanatçıların, bir oyun için gerekli olan bütün sahne ve kostüm tasarımlarını projelendirerek, bu projelerini aynı mimari maketler gibi, satabilmek umuduyla prodüktörlere sunmaları âdetten.”
Maleviç’in süprematizmin doğuşu olarak tanımlanan işleri de, Güneşin Zaptı için tasarladığı üç arka perdeyle, on iki kostüm (1913). Üç perdeden birini oluşturan soyut siyah-beyaz kare, devrim yapan Siyah Kare’nin prelüdü. Güneşin Zaptı, metni şair Kruçenih, müziği de Matyuşin’e ait olan fütürist bir opera. Önce saçma sapan, akıl-ötesi bir metni gerçekliğe çeviriyor, sonra da bu gerçekliği görsel imgelerle oynanan bir oyuna aktarıyor. Yani, sembolizmde de olduğu gibi, kelimeler ve imgeler gerçekle olan anlamlı ilişkilerinden sökülüyor ve rastlantısal olarak birbirlerine gönderdikleri bir oyun kuruyorlar.
Kazimir Maleviç, Güneşin Zaptı operası için kostüm çizimleri
Güneşin Zaptı, sahne tasarımı ve müziğiyle olduğu kadar, diliyle de bir çıkış yapıyor. Çünkü bu dil, “kullanılmakta olan dile karşı müthiş bir nefret duyan”, kübo-fütürist şairlerin yarattığı yepyeni kelimelerden oluşuyor. Zaum dedikleri bu dili açıkladıkları manifestonun adı: "Halkın Beğenisine Tokat". Zaum, geleneksel düşünce akışından ve nedensel bilgi rejiminden bağımsız bir dil. Rasyonalizm karşısında, sezgiye ve şansa dayanıyor. Kruçenih, Matyuşin ve Maleviç’e göre yarattıkları opera, “eskimiş olan ve nedensellik yasalarına göre devinen düşüncenin işleyişini; hiçbir etkisi olmayan sağduyuyu; ve simetrik mantığı yok edecek”.
Dili söken ve yeniden kuran Zaum ile Rus avangardının ilkeleri özdeştir. 1912’de, Petersburg’da Zaum manifestosu yayınlandığında, dili, gerçekliği, mantığı parçalayan, otomatik yazıyı ve deseni ortaya atan "Sürrealist Manifesto"nun Paris’te yayınlanmasına daha on iki yıl vardır.