Pop-Art sanatçısı Roy Lichtenstein’ın, eserlerinin büyük kısmında çizgi romanlardan yararlandığı, hatta ününü, çizgi roman stilini ucuz tefrikalardan sanat alanına taşımasına borçlu olduğu malum. Fakat Lichtenstein’ın eserlerine milyonlar ödeyen koleksiyoncuların, sanatçının ilham aldığı çizgi romanlardan haberdar oldukları şüpheli.[1]
Geçtiğimiz hafta Christie’s’de düzenlenen bir müzayedede Lichtenstein’ın bir resmi rekor bir fiyatla, 43 küsur milyon dolara satıldı. Lichtenstein’ın 43 milyon dolarlık resminde kullandığı imaj, ABD’de 1936’da yayınlanmaya başlayan “Steve Roper” adlı çizgi roman dizisine ait; çizeri, 1950’lerde serinin çizimlerini üstlenen William Overgard. İki imaj arasında, konuşma balonundaki tek bir kelime ve Lichtenstein’ın eklediği sarı arka plan hariç, fark yok.
Christie’s’in kataloğunda satır arasında değinilen William Overgard’ın, Lichtenstein’ın eserlerinde “ilham”dan çok daha fazla katkısı olduğu görülüyor. Pop-Art konusunda çalışmalar yapan ve 30 yıldır Lichtenstein’ın yararlandığı çizgi roman imajlarının izini süren David Barsalou, sırf bu amaçla “Roy Lichtenstein’ı Sökmek” isimli bir web sitesi açmış.[2] Site, Pop-Art’ın ikonlaşmış bir isminin “ilham kaynaklarını” görmek için bire bir…
Lichtenstein’ın 43 milyon dolarlık resminin kaynağı olan orijinal imaj ise, e-Bay’de 431 dolara satıldı. Overgard’ın özgün çizimini satın alan çizgi roman tutkunu ile, Lichtenstein’ın neredeyse bire bir kopya olan resmini satın alan koleksiyoncunun ödedikleri bedel arasındaki muazzam farkın, iki eserin çizim tekniğindeki farktan, yani bir “nitelik” farkından kaynaklanmadığı aşikâr. Zaten Lichtenstein’ın resmi de, yapıldığı yıl (1961) 450 dolara satılmıştı.
Bir sanat eserine değerini veren şeyin, benzersizliği, özgünlüğü, teknik kusursuzluğu vs. olduğu fikri, daha 1917’de, Duchamp’ın bir seri üretim nesnesi olan pisuvara kendi imzasını koyup “Çeşme” adıyla müzede sergilemesiyle çoktan sarsılmıştı. Duchamp, Baudrillard’ın ifadeleriyle, “artık bugün herkesi içine alan, hepimizin suç ortağı olduğu bir süreci” başlatmıştı – “bayağılığın sanata, sanatın bayağılığa” geçmesi sürecini.[3] Fakat Duchamp’ın, sanat eseri yerine sanatçı imzasını yücelten kanonları sarsma amacı taşıyan hamlesi, günümüzde tam da Duchamp’ın karşı çıkacağı bir “estetik ilke” mertebesine yükselmiş durumda: Damien Hirst’ün formaldehide daldırmak suretiyle sanat eseri damgası vurduğu doldurulmuş hayvanları, Jeff Koons’un kendi ‘şişirilmiş’liklerinden başka hiçbir şeyi temsil etmeyen balonları, müzayedelerde milyon doların altına asla inmeyen neo-Pop ‘eserler’, büyük müzelerin koleksiyonlarına katarak sanat diye tescillediği video oyunları… Baudrillard’ın dediği gibi “yanılsamasını kaybetmiş” bir dünyanın imgeleri… [EG]
[1] http://www.artinfo.com/news/story/750696/connecting-the-dots-between-the-record-43-million-lichtenstein-and-the-431-comic-strip-it-was-copied-from
[2] http://davidbarsalou.homestead.com/LICHTENSTEINPROJECT.html
[3] Baudrillard, Sanat Komplosu, çev. Elçin Gen, Işık Ergüden (İstanbul: İletişim Yayınları, sanathayat, 2010).