İskandinav sanatçı ikilisi Elmgreen & Dragset’in Prada Marfa heykeli (2005), üç tarafı çitlerle çevrili bir araziye inşa edilmiş tek odalı bir Prada mağazası vitrininden oluşuyor. İşlev gören bir kapısı olmadığı için içeri girmek mümkün değil, vitrine ve içeriye yerleştirilmiş Prada marka ayakkabı ve çantalar görülüyor. Sanki çölün ortasına boş bir lüks perakende mağazası inmiş gibi... Geceleyin arka taraftaki ayakkabı raflarından yayılan hafif ışık, öndeki çantaları ve cam cepheyi aydınlatıyor.
Prada Marfa, Texas’ın batısındaki küçük bir kent olan Marfa’da bulunuyor. Kent, 1970’lerde buraya taşınıp atölye kuran minimalist heykeltıraş Donald Judd vesilesiyle sanat dünyasının dikkatini çekmiş, ardından kentte çeşitli kültür kurumları, butik oteller vs. açılmıştı. Elmgreen & Dragset heykelleri için şöyle diyordu: “Moda markalarının sanat dünyasındaki gücünü ve insanların kafasında nasıl yer ettiklerini görüyorduk. Bir lüks markanın mağazasını alışıldık kentsel bağlamından koparıp metruk bir mekâna taşıma fikri geldi aklımıza. Civarda bulunan Judd Vakfı ve minimalizmin buradaki mirası nedeniyle Marfa bu esere en uygun mekândı.”
Prada Marfa gece görünümü. Fotoğraf: Noel Kerns
Prada Marfa’nın içerden görünümü, 2005.
Prada Marfa’da sergilenen çanta ve ayakkabılar, sanatçıların talebi üzerine Prada tarafından markanın koleksiyonundan tedarik edilmişti. Markanın sahibi Miuccia Prada, ayrıca sanatçılara bizzat mektup yazarak, Prada logosunu diledikleri gibi kullanmaları için izin vermişti.
Elmgreen & Dragset, bir tüketim kültürü eleştirisi olarak yaptıklarını iddia ettikleri heykelin korunmamasını, zamanla çürümeye bırakılmasını tasarladıklarını söylüyorlardı. Ancak, heykel daha açılışından üç gün sonra ‘soyulmuştu’: Vitrindeki işlevsiz kapı sökülüp içerdeki Prada ürünleri çalınmıştı. Bunun üzerine çalınan ürünler, Miuccia Prada tarafından yenilendi. Zamanla heykel büyük bir turistik cazibe merkezi haline gelince, korunup bakımının yapılmasına karar verildi. Duvarlarına defalarca yapılan yazılamalar boyandı, çevresine güvenlik kameraları yerleştirildi.
Elmgreen & Dragset, insanların Prada Marfa’yla kurdukları envai çeşit ilişkiye örnek verirken, heykelin önünde çekilip sosyal medyada paylaşılan fotoğraflardan, binanın çevresine bırakılan ayakkabılardan, hatta heykelin bir dönem insanların üzerine iletişim bilgilerini yazdıkları bir buluşma mekânına dönüşmesinden dem vuruyorlardı. Michael Elmgreen, eserlerini müze veya galeriye değil de kamusal alanlara yerleştiren sanatçıların çok farklı tepki ve karşılaşmalara hazırlıklı olmaları gerektiğini söylüyordu: “Bir diktatör gibi insanlara ‘eserimi gördüğünüzde şöyle şöyle düşünmeniz gerekir’ diyemezsiniz. İşler öyle yürümüyor, hele de eserinizi kamuya açık yerlerde sergiliyorsanız. Kamusal alanlardaki eserlerin güzel tarafı da bu, bambaşka bir izleyici kitlesiyle buluşuyorsunuz.” Daha “aşırı” diye tarif ettikleri etkileşim biçimleri ise, onlara göre “işin tadını kaçırıyor”du: 2014’te, Prada Marfa’nın toplumu tüketim ve markalaşmaya hapsettiği gerekçesiyle heykele kendi “yorumunu katan” ve hemen tutuklanan sanatçı Joseph Magnona gibi.
#PradaMarfa etiketli Instagram fotoğraflarından seçme http://www.dazeddigital.com
Joseph Magnona’nın Prada Marfa’yla ‘etkileşimi’. Fotoğraf: Rita Weigart.
Heykeli sanatçıların öngördüğünden farklı biçimde yorumlayan taraflardan biri de Texas Ulaşım Dairesi idi: Daire, 2014’te “yasadışı bir reklam” olduğuna hükmederek Prada Marfa’nın kaldırılması için işlem başlattı. Ancak, arazinin yönetiminden sorumlu olan Ballroom Marfa Vakfı’nın itirazı ve başvurusu üzerine, heykelin “müze” olarak sınıflandırılmasına karar verildi. Böylece, başta bir tüketim eleştirisi olarak tasarlanan ve çürüyüp yok olması düşünülen Prada Marfa, yegâne teşhiri bir Prada mağazası olan bir müze olarak kalıcılaştı.
Prada markasını taşıyan bir diğer müze, Milano’da 2015’te açılışı yapılan Prada Fondanzione ise, İtalya’nın en önemli çağdaş sanat müzesi olarak anılıyor. 2010’da Roma’da, Zaha Hadid tasarımı nedeniyle büyük sükseyle açılan MAXXI müzesi ziyaretçi azlığı ve bütçe kesintileri yüzünden neredeyse kapanma tehlikesi yaşarken, Rem Koolhaas’ın OMA ofisi tarafından tasarlanan Prada müzesi, geçtiğimiz Nisan ayında tamamlanan kulesi “Torre Fondazione Prada”yla Milano’da bir yıldız gibi parlıyor. (Prada’nın dünya çapında açtığı önemli perakende mağazaları da OMA tarafından tasarlanıyor.) Elmgreen & Dragset’in dediği gibi moda markaları sanat dünyasında büyük güce sahip, sonunda müzeleştirilen Prada Marfa da bu güce bir saygı duruşu gibi görünüyor. [EG]
Torre Fondazione Prada, Milano. Fotoğraf: Bas Princen.
Kaynaklar:
The Vandal Who Turned Prada Marfa into TOMS Pleads Guilty
Prada Marfa Vandal Speaks
The Fake Prada Store in the Texas Desert That Became an Art Mecca
Prada Marfa escapes destruction
Prada Marfa: ten years on
Fondazione Prada’s Unfinished Tower Is (Finally) Completed