/ Kaleydoskop / Fütürist Bakunin’in Moskova Halkıyla İmtihanı

Ekim Devrimi’nden birkaç ay sonra, Halkın Aydınlanma Komiserliği NarKomPros’un başına getirilen Anatoli Lunaçarski, ressam ve heykeltıraşlarla yapılan bir toplantıda şöyle der: “Az önce Vladimir İlyiç’le [Lenin] görüştüm. Bizleri sık sık şaşırtan ve sevindiren o heyecan verici fikirlerden biri gelmiş yine aklına. Moskova’nın meydanlarını devrimcilere ve sosyalizmin büyük savaşçılarına adanmış heykel ve anıtlarla donatmayı tasarlıyor.”[1] Lenin, Lunaçarski’ye, bu “anıtsal propaganda” fikrinin ne zamandır gönlünde yattığını söylemiştir.[2] Kentsel alanlara tarihi kaydedecek bir kamusal sanat planıdır bu. Kitleler şehirde dolaştıkça tarihi göreceklerdir.

Lenin’in fikrinin yenilikçi yanı, milliyetçi bir sanat formunu sosyalist amaçlara uyarlamasıdır. 19. yüzyılda anıt inşası, kendi geçmişlerini yüceltmek (veya yaratmak) isteyen ulus-devletlerin saplantısı haline gelmiştir; buna karşılık Lenin’in anıtları enternasyonal bir mirası canlandırmayı hedefler. Resmen onaylanan “sosyalizm savaşçıları” listesinde, yarısı Fransız olmak üzere 19 Avrupalı vardır: Devrim’in kahramanlarından Danton, Marat ve Babeuf gibi isimlere sonradan Robespierre de eklenir. Almanlardan, Marx ile Engels’in yanı sıra Rosa Luxemburg ve Karl Liebknecht; İngiliz ütopyacı sosyalist Robert Owen; Fransız ütopyacılar Charles Fourier ve Saint-Simon; ayrıca kadim çağlarda tiranlığa karşı savaşmış Spartaküs gibi isimler listeye alınmıştır. Listenin sekterlikten uzak olması da kayda değerdir: Örneğin Ruslar arasında, Marx’ın epeyce eleştirdiği anarşist Mihail Bakunin; veya “proletarya diktatörlüğü”nü “proletarya üzerinde diktatörlük” sandığı gerekçesiyle Lenin’i “bonapartist” olmakla suçlamış olan Georgi Plehanov da vardır. Heinrich Heine ve Frédéric Chopin gibi kültür alanından isimler de “devrimciler” listesinde yerlerini bulur. Paul Cézanne'ın da listeye eklenmesi düşünülür.

Tatlin’in başında olduğu ve Nisan 1918’de başlanan “anıtsal propaganda” planını hayata geçirecek sanatçılardan biri de, avangard heykeltıraş Boris Korolyov’dur (1884-1963). Lenin’in tasarısında, heykel ve anıtlar için belirli bir form veya stil kısıtlaması yoktur. Ancak, Korolyov’un Karl Marx anısına yapmayı tasarladığı kübist-fütürist heykel hiçbir zaman tamamlanamaz, sadece eskiz ve maketlerde kalır. Korolyov’un, stil bakımından Marx heykeli kadar radikal olmayan bir Mihail Bakunin heykeli ise, 1919’da Moskova’ya dikilir. Açılışından önce gözlerden saklanması için etrafına tahta bir platform inşa edilmiştir. "Lakin, soğuk kış aylarını atlatmaya çalışan yoksul halk, platformun tahtalarını yakacak olarak kullanmak üzere söküp götürür. Ve bir sabah, heykel şaşkın bakışlar altında açılıp gözüktüğünde, gördüklerinden hiç hoşlanmayan halk kazan kaldırır.”[3] Basının “korkuluk” adını takarak alay ettiği heykel, daha resmî açılışı bile yapılmadan halk tarafından imha edilir.

Boris Korolyov, 1884-1963

Boris Korolyov, Karl Marx anıtı için model, 1919

Boris Korolyov, Mihail Bakunin anıtı atölyede, 1919  

Boris Korolyov, Mihail Bakunin anıtı merdivenlerin önünde, 1919

Boris Korolyov, Mihail Bakunin anıtı yerleştirilirken, 1919.

Boris Korolyov, Mihail Bakunin anıtı yerleştirilirken, 1919.

Susan Buck-Morss’un “Revolutionary Art: The Bolshevik Experience” başlıklı konuşmasının metninden derlenerek çevrilmiştir. Çeviri: Derya Yılmaz.

Konuşmada, Buck-Morrs’un Dreamworld and Catastrophe: The Passing of Mass Utopia in East and West başlıklı kitabındaki malzeme temel alınmıştır (Türkçesi: Rüya Âlemi ve Felaket: Doğu’da ve Batı’da Kitlesel Ütopyanın Tarihe Karışması, çev. Tuncay Birkan [İstanbul: Metis, 2004)].

Fotoğraflar: thecharnelhouse.org