/ Dadanın 100. Yılı / Zürih'te Son Suare

Önceleri Dada dergilerinde yer verilen 'Dada Hareketi' vurgusunun en güçlü olarak ifade edildiği etkinlik, gelmiş geçmiş en muhteşem Dada gösterisi olarak lanse edilen Zürih'teki son suare. 1919 Nisan'ında Kaufleuten Salonu'nda düzenlenen suare gerçekten de görülmemiş bir tantana yaratıyor, hafızalara kazınıyor. Dada suarelerinin artık izleyicilere aşina olan göstericileri sanki bir aile sirki gibiler; zaten Tristan Tzara kendisini "akrobat terbiyecisi" olarak niteliyor.[1] Hans Richter ise Tzara'nın tüm gösteriyi "bir sirk teşrifatçısının parmak ısırtan maharetiyle yönettiğini, hayvan koleksiyonundaki aslanları, filleri, yılanları ve timsahları ustalıkla sıraya soktuğunu" anlatıyor.[2] Sahneyi Hans Arp ve Richter dekore ediyor. Biri bir uçtan, öteki diğer uçtan başlayarak, devasa kağıtlara siyah desenler çiziyorlar. Ortada birleştiklerinde sahne, Richter'in tabiriyle, hıyar tarlasına benziyor. Susanne Perrottet, Marcel Janco'nun hazırladığı zenci maskıyla Schönberg'in ve Satie'nin müzikleri eşliğinde dans ediyor. Sophie Taeuber'in koreografisini yaptığı Kara Kakadu balesi ise ünlü Laban Okulu'ndan gelen güzel dansçıların başlarına borular geçirilerek icra ediliyor. Hans Heusser anti-ezgiler çalıyor. Bir başkası Richard Huelsenbeck ve Kandinski'den şiirler okuyor.[3] Arp, cümleleri, sözcükleri, heceleri parçalayarak yazdığı Bulut Pompası başlıklı şiirlerinden birinde Papa'ya ve Çar'a (Tzar=Tzara) giydiriyor.

Gösteriye damgasını vuran asıl Tzara ve Walter Serner. 1915'de Berlin'den Zürih'e gelen ama uzun zaman Dada'ya mesafeli duran Serner, 1918'de Arp ve Tzara'yla birlikte şiirler yazıyor. Gruplarının bir adı var: "Dadaist Dili İstismar Şirketi" (Société Anonyme pour l'exploitation du vocabulaire dadaiste). Ama Serner'in asıl işi, sahte haberler ve yazılarla gazeteleri ve gazeteciliği sabote etmek (bu haberlerden biri Tzara'yla Arp arasındaki düello). Serner ilk kez bu son suarede dadacılarla bir gösteriye çıkıyor. Tzara, pek de birbirlerine ayak uydurma gereği duymayan yirmi kişiyle birlikte simültane şiirlerinden birini okuyor: sonuç inanılmaz bir patırtı, ıslıklar, yuhalamalar, bağırış, çağırış. Bir düğüne uygun kıyafeti içindeki Serner ise gayet sakin, sahneye getirdiği başı olmayan terzi mankenine bir demet plastik çiçek sunuyor. Sonra izleyicilere arkasını dönüp, provokatif bir üslupla yazılmış “Son Çözülme Manifestosu”nu ona okuyor. Sonradan yayınlandığı haline bakılırsa, manifesto janrını uç noktalara taşıyan metin aşırı derecede ironik, neredeyse müstehcen ve amansızca saldırgan, hatta düpedüz hakaretamiz. Serner'in sinizmini yansıtıyor. İzleyiciler galeyana geliyor, balkonda oturan gençler korkulukları kırıp aşağı atlıyor, kimileri sahneye saldırıyor, dekorları paralıyor, mankeni parçalıyor ve Serner'i kapı dışarı kovalıyor.[4] Sonraki günlerde gazetelerden birinde bir eleştiri yayınlanıyor: "Baylar, hiç bir zaman şimdiki kadar gereksiz olmayan dadaistler manifestolarını kendi dergilerine saklamalılar ... ve halka bu külfeti yüklememeliler". Gazeteye başka bir adla bu yazıyı yazan da Serner'den başkası değil![5]

Dada Hareketi ve son Dada Suaresi için muhtemelen Tristan Tzara'nın yaptığı afiş ve gösterinin programı.

Tzara, Ekim 1919'da günlüğüne bir not düşüyor: "15 Ekim itibariyle dünya çapında Dada hakkında çıkan yazıların sayısı, 8590. Bu yazıların yayınlandığı kentler: Barselona, St. Gallen, New York, Rapperswill, Berlin, Varşova, Mannheim, Prag, Rorschah, Viyana, Bordeaux, Hamburg, Bologna, Nüremberg, Chaux-de-Fonds, Colmar, Jassi, Bari, Kopenhag, Bükreş, Cenevre, Boston, Frankfurt, Budapeşte, Madrid, Zürih, Lyon, Basel, Christina, Bern, Napoli, Köln, Seville, Münih, Roma, Horgen, Paris, Effretikon, Bern, Londra, Innsbruck, Amsterdam, Santa Cruz, Leipzig, Lozan, Rotterdam, Brüksel, Dresden, Santiago, Stockholm, Hannover, Floransa, Karlsruhe, Venedik, Washington, vb., vb."[6]

Her ne kadar Tzara'nın listesi uydurma da olsa, medyanın Dada'dan çokça bahsettiği doğruydu. Yani artık Dada, Kabare Voltaire'de oynanan bir vodvil değildir. Kitapları, dergileri, sergileri ve performanslarıyla, bir sürü taraftarıyla ve lideriyle bütün dünyadan ses getiren bir harekettir: DADA ENTERNASYONAL. Bu arada Savaş sona ermiş ve artık Zürih'e sığınmanın gereği kalmamıştır. Ball zaten köyünde, Huelsenbeck Berlin'dedir. Arp, Richter ve Eggeling Almanya'ya, Janco Bükreş'e dönecektir. Tzara ise 'hareket'in karargâhını avangardın merkezi Paris'e taşıyacaktır. (NAA & AA)

Tristan Tzara

Zürih Kroniği

1919 – Nisan 9

Non PLUS Ultra [Ötede Bir Şey Yok]

NON PLUS ULTRA

Kaufleuten Salonu

9. DadA-SUARESİ

Yapımcı: W. Serner

Akrobatların Terbiyecisi: Tzara,

işaretler sabırsızlık çarmıhı kuşku pusu kaygı kıvılcımları köpek dişlerini gösteriden 2 hafta önce gösterdi ve tanıtım kırsal alana yayıldı akut hastalık.

zaten dümbelek çamuruyla dolu salona 1500 kişi doluştu.

Eggeling burada duvarı okyanusa bağlıyor ve bize geleceğin resminin doğrultusunu anlatıyor, ve Suzanne Perrottet Erik Satie çalıyor (+ezber parçaları), müzikal ironi DADA HAREKETİ'nin harika merdiveni üzerindeki umursamaz kafadan kontak çocuğun müzik olmayan müziği. Fakat şimdi Matmazel Wulff çıktı / insanüstü mask ? % § ? / Huelsenbeck'in ve şiirlerinin mevcudiyetini vurgulamak için. KaHKaha (başlıyor) şekerlemeler etki uyandırıyor tek bir iplik 1500 izleyicinin beynini delip geçiyor. Ve karartılmış sahne aydınlanınca Tr Tzara'nın simültane şiiri 'ERKEĞİN ATEŞİ'ni okuyan 20 kişi beliriyor. skandal tehdit edici bir hal alıyor salonda kendiliğinden oluşan adacıklar güçlü uğultu dalgasına ve simültane orkestrasyona eşlik ediyor onu çoğaltıyor vurguluyor. Kan çağrısı. Geçmişin, eğitimin başkaldırısı. 'Ateşi yüksek dört-teker ve barakada 4 ürkütücü kekremsi çatlak.' Paris'in köprü altları. Amonyak fırtınasında yazar Alice Bailly ve Augusto Giacometti'ye bir eşarp sunuluyor.

Richter kibar ve hain. DADA İÇİN, DADA'ya kaRşı, DADAsIz, Dada açısından dada telgrafı ve zihniyeti vs. dada. dada dada. Arp devasa ovalin altında bulut pompasını savuruyor, kauçuğu yakıyor, atasözleri için piramit soba deri ceplerde parıltılı ya da bataklık. Serner

            dadaist MANİFESTO

aydınlatması için sahne alıyor ve şimdi 'kraliçe bir koltuksa köpek bir hamak' şiddetli fırtınanın salıverilmesi baş döndürücü siren sesleri bombardıman şarkısı savaş cidden patlak veriyor, izleyicilerin yarısı alkış tutuyor protestocular salonu ciğerlerden yakalıyor sinirler sıvılaşıyor kaslar fırlıyor Serner alaycı hareketler yapıyor, skandalı ceket yakasındaki iliğe dalavereliyor / ümüğü sıkan gaddarlık / a r a.

Kırık sandalyeler fırlatılan cisimler niyet edilen efekti bozuyor acımasız ve içgüdüsel.

KARA KAKADU, Matmazel Wulff'la dans (5 kişi), borular dans ediyor, başsız büyük fosilin yenilenmesi halkın öfkesini dindiriyor. Gerilimin dengesi sahneye doğru kayıyor. Serner şiirlerini okuyacağına, terzi mankeninin ayağının dibine bir demet çiçek bırakıyor. Tzara DADA BİLDİRİSİ okumaktan alıkonuyor salonda hezeyan, lime lime ses büyük şamdanlara doğru sürükleniyor, gittikçe artan tahripkâr çılgınlık kahkahanın ve cüretin suyunu çıkarıyor. Son gösterinin tekrarı. 6 kocaman göz kamaştırıcı maskla yeni dans. Son. Dada eğitim ve önyargı sınırlarını unutan, YENİ'nin velvelesini deneyimleyen salonda mutlak bilinç kaybı devresini yaratmayı başardı.

Dada'nın son zaferi.[7]

Walter Serner

Son Çözülme - Manifesto

1919

1.

Bir ateş topunun etrafında seğirten pislik parçasının üzerinde ipek kadın çorapları satılır ve Gauguin'lere değer biçilir. Hakikaten berbat bir iş ama yine de bir takım ayrıcalıklara imkân veriyor: ipek çorapları avuçlamak mümkün, fakat Gauguin'leri değil. (Bernheim'ın itibarlı bir biyolog olduğunu hayal edin.) Olabilecek en can sıkıcı itikata sahip binlerce bezelye-beyinli düzenbaz –ceplerine paraları doldurmak için ereksiyon halindeki burjuva işaret parmaklarına sütunlar dolusu eleştiri yazısı yazan (O kalın kafalı gösteriş düşkünleri!)– bu amaç uğruna öylesine ihmalkâr davrandılar ki, birçok hanım hâlâ eksik kalmış durumda. (Bu noktada durup üç dakika için kötü tedavi edilen görme bozukluğunun yarattığı ruh hastalığı üzerine düşünmeli: klinik belirtiler, birincil: ipek çorapları hafife almak; ikincil: sindirim bozukluğu.) Herkes kendi adiliği için en yenilir yutulur sözcüğü seçsin! (Acımasız bir kumar oyunu için pek uygun bir konu!)

...

5.

Görüyorsunuz HER ŞEY düzenbazlık, sevgili dostlarım. Herkes (az ya da çok) oldukça kaypak birer varlık, Tanrı'ya şükür. (Sırası gelmişken: eninde sonunda gelişigüzel bir şekilde kaide haline GELİVERMEYEN bir şey olabileceğini bana kanıtlayan çalışkan adamın hakkını vermeli!) Aksi takdirde, şunu eklemeliyim ki, ölüm salgın haline gelirdi. Teşhis: alıp yürümüş usanç; ya da paniğe kapılmış teslimiyet; ya da aşkın kırgınlık, vb. (İstendiği kadar sürdürülüp gitse, bu tüm eblehlik hallerinin bir kaydı olurdu.) Dünyanın ikamet edilmeyen alanları üzerindeki devlet bütçelerinin şimdiki durumu, yalnızca dayanılmaz hale gelen usancın sonucu. Usanç: en zararsız tabiri seçmek gerekirse!

...

10.

kimsenin hiç bir düşüncesi yok. Olabileceğin en iyisi, düşüncenin varmış gibi yapması. (Fakat itiraz eden birileri her zaman çıkar!) Bunu kaydet, her sözcük bir kepazelik! İnsanlar gerili ipi (ya da hatta derin bir vadiyi, bitkileri, yatakları) aşan sirk cambazlarına özgü bir gayretle ağızlarından cümleler döküyor. Yararlı bir tavsiye: uykuya dalmadan önce, intihar ederek kendi kendisinin farkındalığının derinliklerine nihayet bir kurşun sıkarak ulaşmayı arzulayan birisinin zihninden geçenleri olabildiğince berraklıkla hayal et. Başarman için önce kendini gülünç duruma düşürmen gerek. İyice gülünç. Korkunç derecede gülünç. Ölçülemeyecek derecede gülünç. Öylesine dehşet verici biçimde gülünç ki, başka her şey de aynı derecede gülünç olur. Herkes mecazi olarak kıçının üzerine oturur. Ve hapşırır.[8]

...

Çeviriler: Nur Altınyıldız Artun