/ Dadanın 100. Yılı / Sanat Eleştirmeni

"Sanat Eleştirmeni", Raoul Hausmann'ın ilk fotomontajlarından birisiydi. Zemini, Hausmann'ın Berlin sokaklarına asmak üzere afiş haline getirdiği bir "optofonetik" şiirinin fragmanıydı.[1] Sanat eleştirmenin başı ve bedeni, gazeteden ya da dergiden kesilmiş, ölçekleri uyumsuz iki ayrı fotoğraf parçasının birbirine eklenmesinden oluşuyordu. Ayrıca Hausmann kağıda çizip kestiği iki göz ile bir ağzı fotoğrafa monte etmişti. Yani eleştirmen kendi gözleriyle görmüyor, kendi ağzıyla konuşmuyordu. Ya da belki kördü. Bu haliyle, algı noksanlığı, anlayış kıtlığı, önyargı gibi nitelikleri akla getiriyordu. Üstelik ensesine iliştirilmiş bir banknot, kapitalist güçlerin denetiminde olduğunu ima ediyordu. Alnına yapıştırılmış on feniklik pulun üzerine, iyi cilalanmış bir erkek ayakkabısı resmi yerleştirilmişti. Yine orantısız büyüklükte Amerikan malı bir kurşunkalemi adeta bir silah gibi elinde tutuyordu.

Eleştirmenin takım elbisesinin iki yerine Hausmann "İmal edilmiş Portre–George Grosz–1920" damgası vurup, eleştirmeni Grosz diye etiketlemiş, sonra üstlerine birer çarpı koyarak bu damgaları iptal etmişti. Bu yıllarda Grosz ve Hausmann kolektif eserler üretecek kadar birbirlerine yakındılar; Grosz kendi eserlerinin bazılarının üzerine de benzer damgalar basıyordu. Kimilerine göre montaj kafa gerçekten Grosz'a aitti, kimilerine göre ise Richard Huelsenbeck'i andırıyordu. Ya da bambaşka birinindi ama Grosz'a benziyordu.[2]

Eleştirmen figürünün yanı başında Hausmann'ın kartviziti vardı: "Raoul Hausmann, güneşin, ayın ve dünyanın (iç çeperinin) başkanı, Dadazof, Dadaraoul, Dada sirkinin yöneticisi".[3] Kenara bir de gazete kağıdından oyulmuş erkek silueti ile süslü bir kadının yine bir dergi ya da gazeteden kesilmiş resmini eklemişti.

Raoul Hausmann, "Der Kunstkritiker" (1919-1920).

Hausmann fotomontajında sanat eleştirmenini büyüklük taslayan, kendini beğenmiş bir burjuva olarak betimlerken, herhangi bir sanat eleştirmeninin geleneksel olarak 'güzel sanat' kategorisine sokmayacağı, eften püften, neredeyse çerçöp sayılabilecek resmiyle onu aşağılıyordu. Fotomontaj Birinci Enternasyonal Dada Fuarı'nda sergilendi. Üstelik Hausmann, düzenleyicilerinden birisi olduğu kendi sergisinin soytarı-eleştirmeni rolüne soyundu. Kataloğa "Dada Sergisi Üzerine Bir Sanat Eleştirmeninin Ne Söyleyeceği Konusunda Dadazofun Düşüncesi" diye bir yazı yazıp, gerçek eleştirmenlerden önce davranarak sergiyi yerden yere vurdu. (NAA)

Raoul Hausmann

Dada Sergisi Üzerine Bir Sanat Eleştirmeninin Ne Söyleyeceği Konusunda Dadazofun Düşüncesi

1920

İlk önce vurgulamak gerekir ki bu sergi gayet sıradan bir kandırmaca, halkın merakını uyandırmak için acımasız bir spekülasyon – gitmeye değmez. Almanya, titreyerek ve sarsılarak süresi kestirilemeyen bir hükümet krizi ile boğuşurken, Spa'daki toplantı[4] kaderimizi giderek daha belirsiz kılarken, bu çocuklar gelmişler, paçavralardan, döküntülerden, çöplerden abes saçmalıklar üretiyorlar. Ne yetenekleri, ne de ciddi bir niyetleri olan, böylesine yozlaşmış bir grubun, dadacılar gibi cüretkâr bir biçimde ortalığa çıktığı şimdiye kadar görülmüş değildir. Artık kimseyi şaşırtmıyorlar. Orijinallik düşkünlüğü uğruna her şey makbul görünüyor; oysa yaptıkları, yaratıcılıktan yoksun aptalca zırvalarla içlerini dökmekten ibaret.

'Mekanik sanat eseri' Rusya'da rağbet görebilir ama burada yeteneksizce ve beceriksizce yapılmış taklitçilik, züppeliğin şahikası ve ciddi eleştiriye küstahlık olmaktan öteye gitmez. Bu takımın içindeki yegâne vasat yetenek, çizimci Grosz bile umut kırıcı. Özellikle onun durumu, karakter zayıflığının, modanın baskısına direnememenin ve 'en yeninin' peşine düşmenin bir yeteneği nasıl sıkıcılık ve sapkınlık bataklığına sürüklediğinin; yavan meyhane şakalarıyla sınırlı kıldığının göstergesi. Ey Grünewald, Dürer ve öteki büyük Almanlar, siz bu duruma ne derdiniz? Bu sergideki eserlerin istisnasız tümü öylesine düzeysiz ki, herhangi bir sanat galerisinin bu uyduruk nesneleri göstermek için bu kadar yüksek bir giriş ücreti talep etme cüreti insanı hayrete düşürüyor. Muhtemelen kandırılmış olan galeri sahibi uyarılmalı; fakat dadacılar bağışlayıcı bir sessizlikle karşılanmalı.[5]

Çeviri: Nur Altınyıldız Artun