Gülname Turan’ın Türkiye’de Erken Cumhuriyet Dönemi Zanaat ve Endüstri Üretiminde Tasarım başlıklı doktora tezinde, belirtilen dönemdeki endüstrileşme çabaları boyunca el emeğine dayalı zanaat üretiminin nasıl eleştirildiği ve endüstri karşısında zanaat tartışmalarıyla tasarımın nasıl ilişkilendirildiği araştırılıyor. Ürün tasarımıyla ilgili erken eleştiriyi inceleniyor ve zanaatların bazı özgün tasarım çalışmalarının uygulamaya dönüşmesini ne şekilde olanaklı kıldığı örneklendiriliyor.
Turan, çalışmasının ana hatlarını şu şekilde çiziyor:
“1930’larla 1940’ların ilk yarısında endüstrileşme çabaları devlet eliyle etkin bir şekilde yapılandırılmış ve zanaatla endüstri arasında karşıtlıklar kurulmaya başlanmıştır. Endüstrileşme destek altına alınınca daha önceleri ithal ürünlerle yerel zanaat üretimi arasında yaşanan gerilim, yerel makineleşmeyle yerel zanaat üretimi arasındaki gerilime dönüşmeye başlamıştır. Eskiyle yeni ekseni üzerinde bazı “endüstri karşısında zanaat” tartışmaları yazılı olarak gündeme gelmiştir. Çalışmanın ilk kısmında farklı düzlemlerde gerçekleşen bu tartışmalar analiz edilmiştir. 1930’larda ekonominin dışa kapanmasıyla “yerli malı” ve “Türk malı” kavramları oluşturulur, bu kavramların halka benimsetilmesine yönelik “Yerli Malları Sergileri” düzenlenir. Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti’nce düzenlenen sergilerle yerli ürünlere “sağlam, ucuz ve şık” imajı yerleştirilmeye çalışılmıştır. İstanbul Yerli Malları Sergileri’nde Vedat Ar, İsmail Hakkı Oygar ve Arif Dino, modernist stant tasarımı uygulamaları yapma olanağı bulmuşlardır. Türkiye’de 1930’larda ve 1940’larda modernizm etkisindeki ortamda oluşan tasarım kavramı ve eleştirisi eşyalar bağlamında incelenmiş, zanaatla kurulan ilişki iki örnek kişi olarak saptanan Sedad Hakkı Eldem ve Seyfi Arkan’ın işleri üzerinden ortaya konmuştur. Ayrıca popüler yayınlarda oluşan “modernist öneri yazını” eleştiri dilinin oluşmasına katkısı ve zanaat üretimiyle kurulan ilişki açısından örneklenmektedir. Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiyesinde Ulusal ve Uluslararası Modern tasarım tartışmalarında geleneksel üretime ait bilgi birikiminin kullanılmasının sistemli bir şekilde ele alınmadığı, bununla birlikte yapılan tüm çalışmaların bu bilgiye sahip zanaatkârlar sayesinde olanaklı kılındığı görülmüştür.”[1]
Tezin yazarı: Gülname Turan
Danışman: Prof. Dr. Ayla Ödekan
Yer Bilgisi: İstanbul Teknik Üniversitesi - Sosyal Bilimler Enstitüsü - Sanat Tarihi Anabilim Dalı
Türü: Doktora Tezi
Yılı: 2009
Sayfa Sayısı: 277
[1] Bu metin, tezin Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi’nde yayınlanan özetinden derlenmiştir.