Sergey Eyzenşteyn, Potemkin Zırhlısı, 1925
Bu çalışmada, sanatın neliğini, çeşitli sanat dallarında ve özellikle de sinema sanatındaki teknik sorunları çözümleyerek araştıran Eisenstein’ın sinema kuramıyla, sanatın neliğini sanatın amacını sorgulayarak araştıran Tarkovsky’nin sinema kuramı karşılaştırılmaktadır.
Her iki sanatçının da 20. yüzyılda insanlığın durumuyla ilgili kaygıları vardır. Eisenstein insanlığın içinde bulunduğu bunalımdan Marksist dünya görüşü sayesinde kurtulacağına inanır. Sinema sanatının kitleler üzerindeki dönüştürücü etkisini vurgular ve bu etkinin çoğaltılması için sinema sanatının malzemesinin yani görüntülerin nasıl kullanılacağına, işleneceğine dair olanakları araştırır. Eisenstein’ın döneminde sinemanın teknik olanaklarının araştırılması henüz başlangıç aşamalarında bulunduğu için Eisenstein, yönteme ilişkin sorunlara öncelik vererek, özellikle de kurguya ilişkin sorunların çözümlenmesi üzerinde durur.
Eisenstein gibi insanlığın durumundan kaygılanan Tarkovsky’e göre ise sanat, insanlara kendi iç dünyalarını, varoluşlarının anlamını göstermek için vardır. Tarkovsky de sinema sanatının insanlığı kurtarmada önemli bir rol oynayabileceğine inanır. Sinemayı, insanlığın ahlaki açıdan çöküşüne engel olabilecek bir araç olarak görür. Fakat insanlığın kurtuluşunun, baskıcılığı yüzünden bırakıp kaçtığı Sovyet sosyalizmiyle de olamayacağını düşünmektedir. İnsanlığın bulunduğu kriz durumunda, ideoloji empoze etmek yerine Tarkovsky, sinema aracılığıyla insanları, kendileriyle yüz yüze getirmeyi amaçlar. Tarkovsky’e göre, sanatçı insanları kendi insanlık durumuyla yüzleştirmekle sorumludur.
Eisenstein’ın teknik sorunlara öncelik vermesine ve kuramında kurguya ilişkin sorunların çözümlenmesi üzerinde çok fazla durmasına karşın, sanatın tekniğiyle ilgili sorunları tali olan zanaatkârlık sorunları olarak gören Tarkovsky, sinema sanatında tekniğe ilişkin ustalığı zaten olmazsa olmaz, ama yeterli olmayan bir koşul olarak kabul eder.
Eisenstein ve Tarkovsky’nin kuramları karşılaştırıldıklarında bazı paralellikler de görülmektedir. Tarkovsky’nin kuramı etik problemleri ve evrensel değer sorunlarını ön plana çıkarırken, Eisenstein’ın kuramı sanatta biçimle ilgili sorunları ön plana çıkarır. Fakat her iki kuramcı da biçim olmadan içeriğin aktarılamayacağı ayrıca sanatın ve sanatçının insanlığa hizmet etmekle yükümlü olduğu konusunda benzer görüşlere sahiptir.
Yazar: Elif Nuyan
Danışman: Prof. Dr. Abdullah Kaygı
Yer Bilgisi: Hacettepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Felsefe Anabilim Dalı
Türü: Doktora
Yılı: 2010
Bu teze Ulusal Tez Merkezi sayfasından ulaşıldı. Görsel, dergimiz tarafından eklendi. Tamamını okumak için bkz. Eisenstein_ve_Tarkovskyde_Sinema_Sanati.pdf