Bilge Karasu, 1930-1995
Edebiyat sosyolojisi, insani ve toplumsal bilimlerde henüz yeri tam olarak belirlenimini bulamamış, sınırları çizilmemiş, bakir bir alan olarak durmaktadır. Bu alana sosyologlar kadar edebiyatçıların da ilgisi sınırlıdır. Halbuki, birbirinden farklı bu iki disiplini yan yana getiren, her iki alanı da besleyen bir alt disiplin olarak edebiyat sosyolojisi, disiplinlerarası çalışmaların öneminin git gide artmakta olduğu bu dönemde, hak ettiği yere ulaştırılması gereken bir çalışma alanıdır. Eldeki çalışmanın en temel itkilerinden birisi, edebiyat sosyolojisinin sınırlarının belirginleşmesine yardımcı olabilme ve bu alandaki fakir literatüre bir katkı sağlayabilme kaygısıdır.
“Edebiyat Sosyolojisi Açısından Adorno Estetiğinin Toplumsal Temelleri” başlığını taşıyan bu tez, Frankfurt Okulu'nun önemli temsilcilerinden Theodor W. Adorno'nun kavramsal ve toplumsal görüşlerinin sanat ile toplum ilişkisi bağlamında bir birleşimini sunan estetik kuramını, edebiyat sosyolojisi için bir model olarak kurma hedefini taşımaktadır. Türkçe okuyan okur için henüz sadece belli başlı görüşleri dışında bilinirliliği aşılamamış olan Adorno'nun, kendine özgü Marksizmi, Aydınlanma ve modernlik eleştirilerinin temelleri ve kültür eleştirisi gibi kategorileri tam anlamıyla anlaşılmak isteniyorsa bunları oluştururken çok önemli bir yerde duran negatif diyalektiği, sanat eleştirisi, müzik sosyolojisi ve hepsinden önemlisi estetik kuramı bilinir olmalıdır. Tez, bu doğrultuda, Adorno'nun estetiğine hem onun toplumsal ve kavramsal temellerini betimleyebilme çabasından hem de edebiyat sosyolojisine dayanak oluşturan boyutları açısından yaklaşma amacını içermektedir.
Dolayısıyla çalışmanın en temel bölümlerinden olan “Adorno'nun Estetik Kuramı kısmını, Adorno'nun ve onun temsilcisi olduğu Frankfurt Okulu'nun kültür ve sanat konularına yaklaşımlarının kaynağını belirleyen “eleştirel teori”nin kavramsal temellerinin gösterilmesi önceleyecektir. Bu kısmı takiben ise, Adorno'nun toplum, kültür ve sanat eleştirilerini oluştururken kavramsallaştırdığı “kültür endüstrisi” ve “kitle kültürü” gibi kategorilerinin Aydınlanma ve modernlik eleştirisi bağlamında ortaya konulacağı, “Kültür Eleştirisi ve Toplum” bölümü yer alacaktır.
Adorno'nun estetik kuramı doğrultusunda bir edebiyat sosyolojisine ulaşma çabası, onun diğer sanat türlerine bakışını ve bu türlere yönelik kuramsallaştırmalarını da içermek zorunluluğunu taşımaktadır. Bu bağlamda, Adorno estetiğinin en önemli yerinde duran konu, onun müzik sosyolojisidir. Adorno'nun operadan, popüler müziğe, avangarddan atonal müziğe uzanan sınıflandırmaları ve çözümlemeleri, kitle kültürüne ve kültür endüstrisine yönelik düşüncelerinin uzantısı olarak okunabilmektedir. Adorno'nun müzik sosyolojisinin bu çalışma açısından diğer bir önemi de estetik kuramından hareketle sanatın bir alanına ilişkin bir kuramsallaştırmanın nasıl yapılabileceğinin ortaya konulmuş olmasıdır. Dolayısıyla müzik sosyolojisi, bu çalışmanın hedeflerinden biri olan, Adorno'nun edebiyat kuramına ulaşma çabası için oldukça önemli bir örnek teşkil etmektedir.
Tezin temel amaçları doğrultusunda son olarak ise, Adorno'nun estetik kuramı ve onun en önemli uzantısı olan müzik sosyolojisi model alınarak ortaya konulacak olan edebiyat kuramı, tezin yazıldığı dildeki bir edebi örneğe yöneltilecek ve bir uygulama edimi aracılığıyla kuramın geçerliliği denetlenmeye çalışılacaktır. Bu doğrultuda tezin son kısmı, Adorno'nun edebiyat sosyolojisini Çağdaş Türk edebiyatının temsilcilerinden Bilge Karasu'nun yazınına ve özellikle de yazarın Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı metnine uygulama denemesine ayrılacaktır. Böylelikle tez, sosyoloji literatürüne ve Türk edebiyatına dair inceleme sahasına bir kuram önerme amacını gerçekleştirebilecektir.
Yazar: (Cem) Doğan Yaşat
Danışman: Doç. Dr. Besim Dellaloğlu
Yer Bilgisi: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Sosyoloji Bölümü / Genel Sosyoloji ve Metodoloji Anabilim Dalı
Türü: Doktora
Yılı: 2008
Tezin özeti Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi sayfasından alınmıştır. Tamamını okumak için bkz. Edebiyat Sosyolojisi.pdf