On sekizinci yüzyılın mimari, tarihsel ve arkeolojik bağlamlarında önemli rol oynayan İtalyan mimar Giovanni Battista Piranesi (1720-1778), ‘mimarlığın kökeni’ ve ‘estetik’ tartışmalar üzerine etkili tezler ileri sürmüştür. Aynı zamanda modern arkeoloji biliminin kurucuları arasında yer almaktadır. Bununla birlikte, Piranesi hem kendi gününde hem de ölümünden sonra yanlış yorumlanmıştır. Piranesi’nin yanlı yorumlanmasına yol açan yaklaşım iki olguya bağlıdır: birincisi Piranesi’nin eserlerinin doğrudan psikolojik karakterini yansıttığına dair olan, erken on dokuzuncu yüzyılın Romantisist algısıdır. İkincisi ise mimarlık tarihi kodifikasyonundan türeyen yorumdur. İlk tür yorumlar Piranesi’nin estetik tartışmalardaki konumuna dayanırken, ikinci tür yorumlar, mimarlığın kökenine dair öne sürdüğü tezlere eleştiri olarak ortaya çıkmıştır. Her iki tür yorum tarzı da Piranesi’yi ‘sınıflandırılamaz’ kategorisine yerleştirmektedir. Böylece Piranesi, Batı mimarlık tarihinin gelişim ‘öykü’sünden dışlanmıştır.
Piranesi, iki tartışmayı birbiriyle ilişkili tek bir konu şeklinde ele almaktaydı. Köken tartışmalarında Doğu/Batı ayrımına dayanmayan bir mimarlık tarihi anlayışı geliştiren Piranesi, söz konusu tezini Roma mimarlığının kökeni Etrüsk’e, Etrüsk’ün kökleri ise Mısır’a dayanmaktadır savıyla desteklemişti. Piranesi bu savıyla aynı zamanda estetik tartışmaya da katılmış oluyordu. Çünkü Roma mimarlığının kökenini farklı bir medeniyete dayandırarak, kendi öz mimarlığını ‘hünerli güzellik’ sözleriyle tanımlanan Yunan mimarlığından ayrı ele alıyor, böylece Roma mimarlığını estetik etki bağlamında başka bir yere, ‘yüce’ konumuna yerleştiriyordu. Ancak Piranesi’nin mantıklı görünen iddiası onun çılgın ya da tuhaf olarak tanımlanmasına yol açmıştır. Nitekim ithamların çoğu sağlam tarihsel temellere dayanmayan önyargılardan ibarettir. Bu nedenle, Piranesi’yi, tezlerini, uygulanmış eserlerini ve çizimlerini mimarlık tarihi sürecinde yeniden konumlandırmak bir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır.[1]
Tezin Özgün Başlığı: The Archaeological Sublime: History and Architecture in Piranesi's Drawings
Tezin Yazarı: Fatma İpek Ek
Danışman: Doç.Dr. Deniz Şengel
Yer Bilgisi: İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü - Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü - Mimarlık Anabilim Dalı
Türü: Yüksek lisans tezi
Yılı: 2006
Sayfa sayısı: 197
[1] Bu metin, Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi’nden alınmıştır.