Biz Mavi Gömlekliyiz
Biz Sendikacıyız
Her konuda her şeyi biliriz
ve dünyanın her yerine
köşe bucak
hicvimizi taşırız[1]
Mavi Gömlek (Sinyaya Bluza), Sovyetler’de 1923’te Moskova Gazetecilik Enstitüsü öğrencileri Boris Yujanin ve Viktor Mrozovskiy tarafından kurulan ve 1933’e kadar faal olan ajitprop tiyatro kolektifi. Faal olduğu yıllarda üye sayısı Sovyetler çapında 100 bine ulaşıyor ve oyunları milyonlarca seyirci tarafından izleniyor. Kuruluşunu izleyen yıllarda kolektifin bünyesindeki kumpanya sayısı 7000’e kadar çıkıyor. Oyunlarını işçi lokallerinde, fabrikalarda, parklarda icra ediyorlar. Moskova Tiyatrosu gibi büyük tiyatrolarda da zaman zaman sahne alıyorlar.
Kolektif ilk yıllarında Volga’dan Urallara, Sibirya’dan Türkistan’a, ülke çapında turneye çıkıyor; ayrıca Almanya, Polonya, İskandinavya ve Çin’e turneye gidiyorlar. O dönem İngiltere’den Çin’e, Almanya’dan Çekoslovakya’ya, Japonya’dan ABD’ye tüm dünyada Mavi Gömlek kolektifini model alan yığınla ajitprop kumpanyası kuruluyor: Sol Sütun, Kızıl Boynuzlar, Alarm, Kızıl Roket (Almanya); Ekim, Mavi Gömlek (Fransa); İsyankâr Oyuncular (Los Angeles); Kızıl Megafon (Japonya). Almanya turnelerinde Bertolt Brecht ile Erwin Piscator’un ve tiyatro eleştirmeni Alfred Kerr’in Mavi Gömlek kolektifini övgüyle karşılamalarının da bu uluslararası yayılmada payı oluyor. Mavi Gömlek, kökenleri genellikle 1930’larda ABD’de kurulan Federal Tiyatro Projesi’ne atfedilen “canlı gazete” (living newspaper) janrının en yaygın ve örgütlü ilk örneklerinden birini teşkil ediyor.
1924’ten itibaren Moskova’da Mavi Gömlek adıyla çıkarılmaya başlayan dergide kolektifin repertuvarı, sahne metodu üzerine metinler, oyunlar üzerine yorumlar yayınlanıyor; ülke çapında kurulan yerel Mavi Gömlek kumpanyalarına ve icralardan fotoğraflara, kolektif üyelerinin mektuplarına yer veriliyor. Kolektif, yerel ihtiyaçlara ve ülkenin etnik çeşitliliğine göre şekillenen skeçlerin sahnelenmesini teşvik ediyor ve dergi sayfalarında bunları öne çıkarıyor. Mavi Gömlek dergisi, aynı zamanda tüm Rusya’daki kolektiflerin birbirleriyle iletişim kurmalarını sağlayan müşterek bir platform işlevi görüyor. Dergi, “Sovyetler’in her köşesinden insanları ‘Mavi Gömlekli’ olmaya teşvik ediyor: kendilerini daha büyük bir hareketin parçası olarak görmelerini sağlıyor. Başka deyişle, yeni Sovyetler Birliği yurttaşlarını, merkezi Moskova’da olmakla birlikte tüm Rusya topraklarına yayılan bir topluluğun parçası olduklarını düşünmeye teşvik ediyor.”[2]
Lunaçarski’nin de desteğini alan Mavi Gömlek kolektifi, dönemin avangardlarını ve Moskova’nın varyete sanatçılarını kendine çekiyor. Böylece, “avangard kompozisyon ile siyasi eğitimi, Rus varyete tiyatrosunun geleneksel formları ile halk oyunlarını birleştiren kendine özgü bir estetik” ortaya çıkıyor.[3] Vladimir Mayakovski, Osip Brik, Sergey Yutkeviç, Vasili Lebedev-Kumaç, Sergey Tretyakov, Mavi Gömlek kolektifi için eserler kaleme alıyor; koreograf Nikolay Foregger, avangard ressam ve kostüm tasarımcısı Nina Aizenberg, Mavi Gömlek saflarına katılıyorlar. Mavi Gömlek kumpanyalarının örgütlenişi, klasik tiyatrolardaki işbölümünü temel almıyor; her ‘Mavi Gömlekli’, icranın tamamından sorumlu görülüyor: ışıkçı, şarkıcı, makyöz, dansçı vs. aynı kişi olabiliyor.
Büyük ölçüde amatör bir kitle hareketi olarak gelişen Mavi Gömlek kolektiflerinde, zamanla merkezî kontrol ve profesyonalizm baskıları galebe çalıyor. 1927’den sonra kolektifin bağımsız dergisi kapatılıp, sendikalar merkezî konseyi VTsSPS’nin çıkardığı, klasist çizgideki Klubnaia Stsena (Lokal Sahnesi) dergisine bağlanıyor. Denetime ve profesyonelleşmeye karşı çıkan kuruculardan Yujanin yöneticilikten alınıp tutuklanıyor. Bu gelişmeler, Rusya’daki pek çok Mavi Gömlek mensubunu hareketten soğutuyor ve kolektiflerin gerilemesine sebep oluyor; nihayet 1933’te Moskova’daki Mavi Gömlek ana merkezi kapılarını kapatıyor. Rusya örneğinin kaybı, tabandan yükselen, amatör işçi tiyatrosu fikrini model alan enternasyonal bir hareketin de sonunu getiriyor.
Mavi Gömlek dergisinden
Mavi Gömlek dergisinden
Nina Aizenberg, Mavi Gömlek skeçleri için kostüm tasarımları. Tamamı için bkz. Nina Aizenberg
Karl Liebknecht lokalinde Mavi Gömlek kolektifi, 1924
Taşkent Mavi Gömlek Kolektifi, “Harem’de Devrim”, 1927.
Krasnodar Mavi Gömlek kolektifi, 1926
Nina Aizenberg'in kostüm tasarımlarıyla, "Hayvanlara İyi Davranmak” oyunu
Moskova Kültür Parkı’nda Mavi Gömlek icrası, 1929
Kaynaklar:
Robert F. Crane, “From Kamchatka to Georgia: The Blue Blouse Movement and Early Soviet Spatial Practice”.
Soviet Agitprop Theater
Blue Blouse Magazine in English
Siniaia bluza [i.e. Blue Blouse]
Eren Buğlalılar’ın, Mavi Gömlek kolektifine de değinen, Sovyetler’de tiyatro üzerine yazısı için bkz. Mücadelemizin Tiyatroları 2: Sovyetler Birliği