Käthe Kollwitz (1867-1945), Otoportre, 1910.
Gerhart Hauptmann’ın Dokumacılar adlı oyununun Freie Bühne tiyatrosundaki prömiyerinden çok etkilenen Käthe Kollwitz, Zola’nın Germinal romanından esinlenerek hazırlamaya koyulduğu projeyi yarıda bırakarak 1893 yılında “Dokumacıların İsyanı” serisi üzerinde çalışmaya başladı. Prömiyer muazzam bir başarı yakalamış, seyircilerde kuvvetli bir etki uyandırmıştı. Oyunun, sınıf nefretini körüklediğine kani olan yetkililerin uyguladığı sansürün yanı sıra sahneleme izniyle ilgili açılan davalar sonucunda Hauptmann’ın Dokumacılar oyunu o dönem Almanya’daki en meşhur ve en çok tartışılan natüralist oyunlardan biri oldu.
Gelgelelim Kollwitz’in serisi oyunun bir illüstrasyonu olmadığı gibi, oyunun ilham aldığı 1844’teki tarihsel dokumacı isyanını da temsil etmiyor. Çağdaş bir ortamda geçen kurmaca bir ayaklanmayı resmediyor. Sanatçı, dokumacıları 1840’lara özgü Biedermeier stili kıyafetlerle tasvir etmekten kaçınıp ancak 1850’lerden sonra, Prusya’nın sanayileşmesiyle popülerleşen işçi kıyafetleriyle resmederek dönemin güncel sorunlarıyla ilgilendiğini açık bir şekilde göstermişti.
1891-1892 yıllarında Silezyalı dokumacılar arasında yaşanan kıtlık, tüm Reich’ta devasa bir basın kampanyasına yol açtı; 1890’ların başında da bu mesele kamusal bir tartışma konusu hâline geldi. Bu arka plan göz önünde bulundurulduğunda yetkililerin, Käthe Kollwitz’in “Dokumacılar” serisini Hauptmann’ın oyunu kadar yıkıcı bulması ve İmparator II. Wilhelm’in 1898 yılında düzenlenen Berlin Büyük Sanat Sergisi’nde seriye onur nişanı vermeyi reddetmesi daha anlaşılır bir hâl alıyor. Yine de İmparator, Käthe Kollwitz’in serisini yayınlamasının hemen ardından elde ettiği büyük sanatsal başarıya mâni olamamıştı.
Sanatçının başlangıçtaki planı tüm seriyi gravürlerden oluşturmaktı. Kollwitz, teknik belirsizlikler neticesinde ilk üç levhada taş baskı yöntemini kullanıp sadece son üçünde gravür tekniğini uyguladı. Girizgâh mahiyetindeki ilk iki levha, isyana yol açan genel durumu tasvir ederken üçüncü levha ayaklanmayı planlayan dokumacıları gösteriyor. Bunların ardından gelen levhalardaysa isyanın patlak verişi, doruk noktası ve bastırılışı betimleniyor.
Kaynak: /www.kollwitz.de/en
Çeviri: Özlem Özarpacı
Yoksulluk, “Dokumacıların İsyanı” 1. levha, 1893-1897
İlk levhada, ölümün çoktan damgasını vurduğu hasta evladının üzerine eğilmiş bir annenin sessiz çaresizliği görülüyor. Çocuk, aynı zamanda hem atölye hem oturma odası hem de yatak odası işlevi gören bir odada, dokumacı ailesinin evindeki tek yatakta uzanmış yatıyor. Mum gibi solgun yüzü, içine göçmüş gözleri ve çıkık çenesiyle şimdiden bir iskeleti andırıyor. Arkada başka bir kadın, kolunda bebeğini tutuyor. Ölümcül hasta veya ölüm döşeğindeki çocuk teması 19. yüzyıl sanatında çok yaygındı. Max Klinger’in “Sefalet” ve “Boş Beşiğin Başındaki Kadın” adlı eserleri Kollwitz’e bu levhada ilham vermiş olabilir. sheet-1-need
Ölüm, “Dokumacıların İsyanı” 2. levha, 1893-1897
Ölüm figürü, ailesinin yanındaki bir kadını almaya gelmiş. Masanın arkasında, gözleri faltaşı gibi açılmış çocuk, annenin sol koluna hafifçe dokunan Ölüm’ün eline yönlendiriyor bakışımızı. Ölüm figürü diğer eliyle masanın üstündeki ters dönmüş –yani boş– kâseyi kavramış. Bu hareketten anlıyoruz ki kadının ölümü açlıktan olacak. Kadın, ifadesizce duvara yaslanmış vaziyette resmedilmiş. Sırttan, sadece bir silüet gibi görünen kocası, çaresizce sahneye bakıyor. Eserde duygu emaresi gösteren tek figür Ölüm – düşman gibi değil de, kadını acısından kurtaracak bir dost gibi görünüyor. sheet-2-death
Komplo, “Dokumacıların İsyanı” 3. levha, 1893-1897
Dört adam, bir isyan tertiplemek üzere meyhane masası etrafında biraraya gelmiş. Sert el kol hareketlerinden kararlılıkları okunuyor. Bu sıkışık mekânda kafa kafaya vermiş figürler sahneye bir gizlilik havası veriyor. Aydınlık ve karanlık alanlar arasındaki keskin zıtlık dramatik etkiyi artırıyor. sheet-3-conspiracy
Dokumacıların Yürüyüşü, “Dokumacıların İsyanı” 4. levha, 1893-1897
Bir deri bir kemik, öfkeli dokumacılar, ellerinde balta ve tahta sopalar, yumrukları sıkılmış, işverenlerinin evine yürüyor. Bazıları yumruklarını sıkmış, bazıları savaş naraları atmak üzere ağızlarını açmış olsa da, sahnenin genel havasında, üzerlerindeki birörnek basit kıyafetlerle ve kemikleri fırlamış yüzleriyle vurgulanan bir kasavet var. Dokumacıların kambur duruşları ve sanki onları eziyormuş gibi görünen yatay ufuk çizgisi bu kasvetliliği daha da belirginleştiriyor. Ön planda, sırtında çocuğunu taşıyan bir kadın var; Kollwitz kendini bu figürle özdeşleştirmiş olabilir. sheet-4-march-of-the-weavers
Kapıya Dayanılıyor – Saldırı, “Dokumacıların İsyanı” 5. levha, 1893-1897
Dokumacılar işverenin evinin önüne gelmiş. Erkekler, köşkü andıran eve, bir kadının söküp onlara verdiği kaldırım taşlarını fırlatıyor. Kimileri gösterişli bahçe kapısına baltalarıyla saldırıyor. Kadınlar ve korkmuş çocuklar ön planda, isyana faal biçimde katıldıkları görülüyor. Fakat aşılmaz bir bariyer gibi duran kapı ve duvar, dokumacıların baskınının sonuçsuz kalacağına işaret ediyor. sheet-5-storming-the-gate
Son, “Dokumacıların İsyanı” 5. levha, 1893-1897
Son levha, askerlerin devreye sokulup isyanın bastırılmasını tasvir ediyor. Öldürülmüş iki adam için yas tutan iki kadın görülüyor. Yeni bir kurban içeri taşınıyor. Kapıdan süzülmekte olan duman isyanın hâlâ devam ettiğine işaret ediyor. sheet-6-end