Tiyatro yönetmeni Brett Bailey tarafından sahneye konan ve on iki şehirde gösterildikten sonra Londra’da sergilenmesi beklenen Exhibit B, ırkçılık suçlamaları ve yoğun protestolar sebebiyle iptal edildi. Avrupa’nın geçmişinden taşıdığı ırkçı ve ayrımcı politikaları yansıtmayı amaçlayan eserde, sömürgecilik tarihinde yaşanmış olaylar siyah mankenler eşliğinde, kolonyalizmin sembolü haline gelmiş “insanat bahçesi” formu altında yeniden canlandırılıyor.
Yaklaşık 200 gösterici açılış günü Barbican tarafından kiralanan sergi mekânı The Vaults’un önündeki caddeyi kapattı ve galeriye giriş çıkışları engelledi. Sergiye Londra’da ev sahipliği yapması planlanan Barbican “protestoların olağanüstü bir hâl almasını ve oyuncuların, seyircilerin ve çalışanların güvenliğini tehdit edici boyutlara ulaşmasını” gerekçe göstererek açılış etkinliğinin yanı sıra takip eden günlerdeki gösterimleri de programından çıkardı. Protestolar öncesinde de Exhibit B’ye ırkçılık eleştirisi yönelten ve Barbican’ın bu sergiye yer vererek suça ortak olmamasını talep eden bir dilekçe dolaşıma sokulmuş, 23.000’e yakın imzacı bulmuştu.
Sanatçı Bailey ise, “insanat yerleştirmesi” olarak tarif ettiği sergiyle ırkçılığa karşı güçlü bir duruş ortaya koyduğu kanaatinde. Günümüzde en bariz şekilde Afrikalı göçmenlerin tabi tutuldukları muamelede cisimleşen ırkçı ve ayrımcı politikaların izlerini Avrupa’nın kolonyal geçmişinde sürmeyi amaçladığını ifade ediyor. Avrupa’nın sömürgecilik tarihinde yaşanmış olayların siyah mankenler tarafından yeniden canlandırıldığı sergi 19. ve 20. yüzyıl “insanat bahçelerinden” ilham alıyor.
Sergide 12 canlı tablo (tableaux vivant) var; her yerleştirmenin merkezinde heykel sessizliğine bürünmüş canlı bir manken karşılıyor seyirciyi. 1950’lerdeki Mau Mau İsyanı sırasında sömürge subayları tarafından iğdiş edilen bir adamı temsilen bir manken, asil İngiliz beş çaylarının vazgeçilmezi Çin porselenleriyle beraber sergileniyor. Hollanda Altın Çağı resminden esinle düzenlenmiş bir yerleştirmede, Hollanda sömürgelerinde kaçmaya yeltenen kölelere uygun görülen cezaları detaylarıyla anlatan bir hukuki belge ve bu uygulamaların bedenine nakşedildiği siyah bir adam, meyve dolu kâselerle biraraya geliyor. Hem yaşarken hem de öldükten sonra çeşitli şekillerde ve yerlerde sergilenen “Hotanto Venüsü” Saartjie Baartman’i canlandıran bir model, hareketli bir kaide üzerinde dönüyor. Afrikalı sığınmacılar birer “bulunmuş nesne” olarak sunuluyor.
Kimi eleştirmenlere göre Exhibit B, etnografik sergilerden insanat bahçelerine, ırksal profilleme gibi sözde-bilimsel uygulamalardan günümüzün göçmen politikalarına, Avrupa’nın son iki yüz yıllık tarihini kat eden ırkçılığı kayda geçiriyor ve egemen anlatıları yerinden oynatıyor; ama herkes bu görüşü paylaşmıyor. Yerleştirmenin Londra gösteriminin iptal edilmesi için imza kampanyası başlatan Sara Myers, serginin ırkçılığa meydan okumaktansa onu pekiştirdiği görüşünde. Benzer şekilde, Guardian’da yayınlanan yazısında boykot çağrısında bulunan Kehinde Andrews sanatçının oyuncuları “nesneleştirdiğini” öne sürüyor. Brett Bailey ise “nesneleştirmeye bir strateji olarak başvurduğunu ve bununla izleyicileri, günümüzün egemen önyargılarının ve politikalarının tarihsel kökenleri üzerine düşünmeye sevk ettiğini” söylüyor. Fakat Andrews’a göre, kullanılan araç, ulaşılmak istenen amacın altını oyacak kadar sorunlu: “Sergi, siyahların beyazların iletişiminde aracı işlevi gören edilgin failler olduğu görüşünü yeniden üretiyor.”
Geçtiğimiz aylarda Muhammet Ali Fadlabi ve Lars Cuzner adlı iki sanatçı 1915 senesinde Oslo’da kurulan bir insanat bahçesini yeniden sahneye koymuş ve benzer eleştirilere maruz kalmışlardı. Irkçılık suçlamalarıyla baş etmekte zorlanan Barbican yayınladığı bir bildiriyle iptal kararı almaya mecbur bırakılmasının ifade özgürlüğü açısından endişe verici olduğunu ve ilkesel olarak hâlâ serginin arkasında olduklarını duyurdu. Oyuncular da ortak bir bildiri yayınlayarak bu sergide yer alma imkânının ellerinden alınmasından duydukları üzüntüyü ifade ettiler. [AB]
Kaynaklar:
http://hyperallergic.com/151215/controversial-barbican-show-canceled-after-protest-blockade/
http://www.thirdworldbunfight.co.za/productions/exhibit-a-b-and-c.html#1
http://www.theguardian.com/commentisfree/2014/sep/12/exhibit-b-human-zoo-boycott-exhibition-racial-abuse
http://www.theguardian.com/stage/2014/aug/12/exhibit-b-edinburgh-festival-2014-review
http://www.theguardian.com/culture/2014/sep/05/exhibit-b-is-the-human-zoo-racist-the-performers-respond