Sanat ve Arzu, sosyal bilimler eleştirisi ile yeni bir sosyal bilim önerisini birlikte geliştiren Ulus Baker'in ODTÜ Görsel-İşitsel Sistemler Araştırma ve Üretim Merkezi’nde 1998 yılında verdiği seminer dizisinin kitaplaştırılmış hali. Ulus Baker 17. yüzyıldan başlayıp Kant'la devam eden temel modern özneleşme süreçlerini Deleuze'ün kılavuzluğunda ele alıyor. Ama Spinoza, Descartes, Leibniz, Kant felsefelerine hep sanatla bağıntısını da gözeterek, bunlardan bir estetik çıkartılabilir mi diye bakıyor. Sonra resimde 19. yüzyıl sonunda başlayan dönüşümleri ele alıyor; imge üretimi bakımından sinemaya eğiliyor; sinemanın anlam üretme tarzlarına odaklanıyor. Sanat ve Arzu seminerini baştan sona kateden affect (duygulanım) kavramı aracılığıyla, resim ve film dünyalarına, esinlendirici örneklerle dolu bir keşif gezisi bizi bekliyor.
Bilirsiniz düşünceler insanların elinden çok kolay çıkar, kullanıma açık nesnelerdir, bedavadırlar her şeyden önce. Satılan düşünceyle bakış açısı falan oluşturulamaz. Düşüncenin pazarlandığını da hepimiz biliyoruz. Artık günümüzde reklamcılar “konsept” yaratıyorlar, Deleuze’ün söylediği gibi. Onların elinden bunu nasıl alacağız, mesele o. Bir sanatçı sanat eserini reklam olmaktan nasıl çıkaracaktır? Ya da gazete köşe yazısı düzeyinde yürütülen bazı etik ve politik tartışmaların elinden siyaset alanları nasıl kurtarılacak ve nasıl yeniden inşa edilecektir? Ya da düşüncenin kurtarılması nasıl yeniden inşa edilecektir bu ortamın içerisinde? – Ulus Baker [arka kapak yazısı]
İçindekiler
19 Şubat 1998 Tarihli Ders
“Bakış açısı” nedir?; görüş, kanı, kanaatle arasındaki farklar. – Heidegger’in ayrımı: “gerçek hayatta gözlemlemek” ve “modern bilimin laboratuvar koşulları”. – Pavlov’un deneyi ve bakış açısı problemi; affect’ler. – Anlama ile hissetme ayrımı. – Nietzsche’de tragedyanın ölümü. – Physis, aisthesis. – Eski Yunan’da formlar öğretisi, aşkın biçimlerin ardışıklığı. – Kepler’in devrimi: aşkın formların ve ayrıcalıklı anların yıkılması, “herhangi an”ın değer kazanması. – Rönesans perspektifinin gelişimi; “pozlar” yerine “kesitler”. – Mimesis – Descartes’ın insan tanımı, cogito, öznellik problemi. – Kant’ın cogito eleştirisi.
24 Şubat 1998 Tarihli Ders
Düşüncenin “kurtarılması”. – 17. yüzyılın sonsuzluk düşüncesi. – Descartes’ta insanın evrenin merkezi haline gelmesi; cogito ve kuşku yöntemi. – Encyclopedia. – Leibniz’in cogito ve öznellik eleştirisi. – Mikroskobun ve mikro sonsuzluğun keşfi; sonsuz kompozisyon fikri ve Barok estetiğine yansımaları. – Leibniz’in tesadüfi karşılaşmalar olarak kent fikri; natürmort ve manzara resminde tesadüfi karşılaşmalar. – Hegel’de “kötü sonsuz”. – Rönesans perspektifi: homojenleştiren göz. – Leibniz ve göreliliğin derin anlamı. – Perspektiften ikinci kopuş: empresyonistler; bir bakış açısına yerleşmek; empresyonistlerden kübistlere giden yol: kolaj. – Leibniz’in “mümkün dünyalar”ı, yeter sebep ilkesi.
5 Mart 1998 Tarihli Ders
Bakış açısı ve görelilik. – Zarafet, “başka bir dünyadan” lık, philia. – Hoşlanmanın temeli olarak kusur. – Sakarlık; Modern Zamanlar; mim. – Varyasyon. – İnsanın gecikmişliği fikri. – Duns Scotus ve birey olarak manzara; haecceitas, bireyleşme ilkesi.
19 Mart 1998 Tarihli Ders
Freud ve Lacan’da eksiklik olarak arzu; philia; Spinoza’da insanın özü olarak arzu. – Spinoza’da sevgi ve nefret; gloria; cupiditas. – Melodram kuramı. – Affect’ler ve tutkular. – Tanrı’nın bakış açısı. – Spinoza’nın monizmi. – Bedensel hazlar; hedonizm; tutkular üzerinde hâkimiyet. – Spinoza’da aşırılık; Artaud’nun “organsız beden”i; mazoşizm. – Zorunlu çağrışım ilkesi. – Tanrı sevgisi; karşılıksız sevme. – Bakış açılarının karşılaşması ve Pasolini’nin “mimesis” tezi.
27 Mart 1998 Tarihli Ders
Spinoza, Simmel ve Vertov’u birlikte düşünmek. – Simmel’in biçimsel sosyolojisi; kent izlenimleri. – İzlenim nedir?; empresyonistler; Simmel’de ekspresyonizme karşı empresyonizm. – Simmel ile Spinoza arasında ortaklıklar. – Vertov’un Spinoza’yla bağı: konstrüktivizm; Spinoza’da tanım: bir şeyin nasıl inşa edildiğini bilmek. – Spinoza, Simmel ve Vertov’un bağı: hayatı olduğu gibi vermek, izlenimleri tek düzleme yaymak. – Plotinos ve pay alma kuramı; Vertov’da hayata katılma fikri; entervaller kuramı.
30 Nisan 1998 Tarihli Ders
Kant’ın eleştiri felsefesi ve üç eleştirisi. – Bilme yetisi; a priori ve a posteriori yargı. – Arzulama yetisi. – Kopernikçi devrim. – A priori sentez. – Duyumsama yetisi. – Kategoriler. – Yargı gücü; sublime.
14 Mayıs 1998 Tarihli Ders
17. yüzyılın sonsuzluk ve çoğulluk anlayışları. – Spinoza’da duygulanışın bölünmezliği; pasif duygular. –Sade’ın ekonomi politiği: sermaye yatırımı olarak haz. – Sacher Masoch’un Spinozacı projesi: affect’ler ölçümü olarak mazoşist deney. – Spinoza’nın Bleyenberg’le tartışması: özgür irade ve yasak meyve. – İyinin ve kötünün ötesi.
21 Mayıs 1998 Tarihli Ders
Spinoza’da potestas [iktidar] ile potentia agendi [eyleme kudreti] ayrımı. – Foucault’nun, hukuk modeline dayanan iktidara yönelik eleştirisi: teknoloji olarak iktidar. – İlkel toplumlarda devletsizlik; göçebelik-yerleşiklik; savaş makinası. – Batı’nın ve Doğu’nun farklı doğa koşullarına tepkileri: doğrudan müdahale/dolaylı negatif eylem. – Bakış açısı fikriyatının özeti. – Affect’ler ve imgeler kuramı. – Reality effect.
28 Mayıs 1998 Tarihli Ders
Plotinos’un ışık metafiziği; lux ve lumen. – Filme özgü ışık; filme özgü imge. – Işık ve renk ilişkisi; Goethe’nin renk kuramı; filmde ekspresyonizm. – C. S. Peirce’in birincil ve ikincil imgeleri; klişeleştirme; Godard’ın ters çevirmesi. – Spinoza’da imkânsız imgelerin varlığı. – Sinemada yüz; Ingmar Bergman’ın yüzleri. – Wölfflin’e göre portre yapmanın iki kutbu; Descartes’ta iki affect kutbu: admirato ve desidera. – Eisenstein’in yüzü parçalaması ve niteliksel sıçrama.
