Köln'deki Dada hareketini başlatan Max Ernst ve Johannes T. Baargeld ile, bir süre onlara katılan Angelika ve Heinrich Hoerle ve Otto Freundlich kısa ömürlü gruplarına W 5 ya da Weststupidia 5 adını vermişlerdi. Bu bir sözcük oyunuydu. Bir yandan Köln'ün dahil olduğu Westfalen eyaletine bir göndermeydi, öte yandan 'aptal' anlamına gelen 'stupide' ile 'hayret uyandırıcı' anlamındaki 'stupend' sözcüklerini akla getiriyordu. 'Aptallar memleketi Almanya' diye de okunabilirdi.[1] 1920 Nisan'ında Dada Erken İlkbahar sergisini hazırlamaya giriştiklerinde, Hoerle'ler yollarını ayırdılar. Ama Ernst ve Baargeld'in sergide sunmak üzere hazırladıkları manifesto grubun adını taşıyordu: W 5. Daktiloyla yazılmış üç sayfalık manifesto metni, anlam çıkarmayı imkânsız hale getirecek biçimde sözcükleri bölüyor, parçalıyor, kısaltıyor, kasten yanlış yazıyor; sözcük icat ediyor; imlayı bozuyor; satırları birbirine karıştırıyordu.
Manifesto için Ernst kolaj ve baskı tekniklerini kullanarak kapaklar tasarlamıştı. Maketleri bugüne ulaşan ön ve arka kapak, mor ve mavi zemin üzerine patates baskıyla uygulanmış sarımsı renkte soyut desenlerden oluşuyordu. Ön kapakta ağırlık kaldıran bir adam figürü vardı, arkada ise "yüksek sesle konuş!, cesur ol!" yazıyordu. Üçüncü bir kapağın tasarımı daha karmaşıktı. Bir eğitim gereçleri kataloğunun beş farklı sayfasından kolaj öğeleri içeriyordu. Hepsi siyah-beyaz olan imajların üzerindeki kırmızı pul, yegâne renk unsuruydu. Kolajlar Ernst'in elinden çıkmaydı ama bu son kapaktaki 'W' ve '5', manifestonun henüz Hoerle'ler ve Freundlich Dada'yı bırakmadan önce hazırlandığını gösteriyordu.
Hoerle'ler Dada'dan kopmalarının ardından birkaç başka sanatçıyla birlikte Stupid adını verdikleri bir grup kurdular ve aynı isimli tek sayılık bir dergi çıkardılar. Dada onların sanatlarını dönüştürmüş, sanatsal ve toplumsal başkaldırı için estetik stratejiler geliştirmelerinin yolunu açmıştı. Ancak artık siyasal tutumlarını daha fazla belli eden ve daha kolay anlaşılabilir bir sanatın peşindeydiler. 1920 Kasım'ında çıkan Stupid'te amaçlarını açıklamışlardı:
Günün tüm entelektüel boş laflarının ötesinde, yalın işler üretmek istiyoruz ... Bildiğimizden daha fazlasını dile getirmek niyetinde değiliz fakat aynı zamanda söylemek istediklerimizi herkesin anlayabileceği açıklıkta ve basitlikte ifade etmek arzusundayız ... Halkın sesi olmak istiyoruz ... Resimlerimiz sömürülenlerin hizmetinde ... Dolayısıyla Dada'nın sadece burjuvaziyi eğlendirmeye yarayan, sözde burjuva karşıtı maskaralıklarını reddediyoruz.[2]
Dada'ya dahil oldukları dönemde Hoerle'lerin evinde kotarılan Dada dergisi Die Schammade'ın son derece karmaşık, sarsıcı ve saldırgan görselliğinin aksine, Stupid'in içeriğinin sarih, sayfa düzeninin yalın olmasının derdindeydiler. Grup üyeleri İngiliz işgal yönetiminin dayattığı sokağa çıkma yasağına uymayı reddediyorlar, sanat eserlerini, Köln Katedrali'ninki de dahil, duvarlara, tahta perdelere, çitlere asıyorlardı.[3] Böylece sanat sokağa çıkıyor, halkın ayağına gidiyordu. Stupid grubu her ne kadar kendini Dada'ya mesafelendirse de, ondan radikal bir kopuş değil, farklı başkaldırı yöntemleri kullanan devamı sayılabilirdi. 'Stupid' adı da kuşkusuz 'Weststupidien'e bir göndermeydi. Buna rağmen Ernst, "'Stupid' aptallara göre" demekten kendini alamadı, "bunların topu uyuşuk ve ruhsuz."[4]
1920 yazına gelindiğinde Avrupa'da gündemi takip eden herhangi birisinin Dada'yı duymamış olması neredeyse imkânsızdı. Berlin, Köln ve Paris'te skandal yaratan ve ilgi uyandıran gösterilerin ve sergilerin yanı sıra, dadacıların tanıtım becerileri sayesinde Dada hiç abartısız yüzlerce gazete ve dergiye konu olmuştu. Dada saçmalıkları, kışkırtmaları ve burjuva değerlerine karşı saldırıları insanlara kimi zaman eğlenceli geliyordu, kimi zaman da şaşkınlık, kızgınlık, hatta öfke uyandırıyordu. Bu sıralarda 'dada' sözcüğü, 'delidolu, gülünç, tuhaf' anlamlarına gelen bir sıfat olarak, siyasetçilerden mutfak şeflerine ve moda tasarımcılarına, birçok kimseyi nitelemek için kullanılır olmuştu.[5] Halk nezdinde Dada'nın en parlak dönemi buydu ama 1920'de doruğa ulaşan kolektif etkinlikler tam da bu sıralarda sönmeye yüz tuttu. Sonraki iki yıl boyunca tek tük Dada eylemleri eksik olmasa da, Dada kapsamında eserler üretilmeye devam etse de, özellikle Köln'de bir daha kamusal ölçekte Dada etkinliği gerçekleşmedi, ne bir sergi ne yayın ne manifesto ve ne de bir eylem. (NAA)
Max Ernst ve Johannes T. Baargeld
W 5 (Weststupidien) Manifestosu
1920
[6]
[1] Sabine T Kriebel, "Cologne", Dada içinde, der. Leah Dickerman (Washington: National Gallery of Art, 2005) s. 236, sonnot 17.
[2] A.g.e., s. 221, 231 ve William A. Camfield, Max Ernst, Dada and the Dawn of Surrealism (Münih: Prestel, 1993) s. 77.
[3] Sabine T Kriebel, "Cologne", s. 232.
[4] William A. Camfield, Max Ernst, s. 77.
[6] W 5 manifestosunun üçüncü sayfası, a.g.e., Levha 53.