Nisan ayı başında, Londra’daki Hyde Park’ın bulunduğu Serpentine Gölü üzerinde Christo’nun Mastaba adlı dev heykelinin inşasına başlanacağı duyuruldu. Suya inşa edilecek bir platform üzerine, özel olarak üretilip boyanmış yaklaşık 7500 adet petrol varili, piramit şeklinde yerleştirilecek. 500 ton ağırlığındaki geçici heykel, Christo ve Jean-Claude’un 19 Haziran-9 Eylül 2018 tarihleri arasında Serpentine Gallery’de düzenlenen ve petrol varilleriyle yaptıkları diğer işlere odaklanan sergileriyle eşzamanlı olarak izlenecek.[1]
Aslında Christo’nun bu projesi, Abu Dhabi sınırları içindeki bir çölde inşa edeceği 150 metrelik dev piramit Mastaba’nın küçültülmüş bir versiyonu. Christo bu projeyi, 2009’da vefat eden eşi Jean-Claude’la birlikte 1977’de tasarlamaya başlamış, ancak İran-Irak Savaşı yüzünden proje ertelenmişti. En son, Abu Dhabi’yi yöneten ve fiilen çölün “sahipleri” olan El-Nahyan ailesinden onay alınarak çalışmalara yeniden başlandığı duyurulmuştu. Mastaba’nın, 410 bin adet renkli petrol varilinden inşa edileceği ve Mısır’ın meşhur Keops Piramidi’ni aşan yüksekliğiyle, dünyadaki en büyük heykel olacağı söyleniyor. Heykel aynı zamanda, 1960’lardan beri sadece geçici çalışmalar yapan Christo ve Jean-Claude’un imzasını taşıyan yegâne “kalıcı” eser olacak.
Şimdi Hyde Park’ta kurulacak Mastaba’yla ilgili resmî tanıtımlarda projenin Abu Dhabi ayağı hakkında tek satır bilgi yer almaması ilginç. Arapça “peyke, oturak” anlamına gelen “Mastaba” kelimesinin mimari referanslarına dair en ufak bir ipucu da yer almıyor. Oysa Abu Dhabi projesinin tanıtımlarında Christo, “kökleri İslam mimarisi geleneğine dayanan” bir heykel yapmayı amaçladığını belirtiyordu. Kendi web sitesinde de heykelin “parlak ve canlı renklerden bir mozaik oluşturarak İslam mimarisini çağrıştıracağı” yazılı.
Gelgelelim asıl ilginç olan, mimari bir form olarak “mastaba”nın İslam geleneğiyle alakası olmaması. Eski Mısır’da hem piramitlerden önce kullanılan, hem de firavunlar için inşa edilen piramitlerin çevresine aile veya saray fertleri için yapılan mezar formunun Arapça adı Mastaba. Christo, Abu Dhabi projesiyle ilgili demeçlerinde bilinçli olarak, eski Mısır’la ilgili her türlü çağrışımın ve yorumun önünü almış, heykelin formundaki açık çağrışıma rağmen “piramit” benzetmelerini de reddetmişti. Arap Emirlikleri’ne ait bir çöle “putperest” bir ikon dikme fikrinin onaylanmayacağını düşünmüş olmalıydı...
Sol: Derinde yer alan mezarlarıyla, mastaba. MÖ 2649-2150. Sağ: Mastaba ve Keops Piramidi ölçekleri. Kaynak: Mastaba: Christo'dan Günümüz Firavunlarına Anıt
Christo, şimdi Hyde Park’a kurulacak Mastaba’yla ilgili demeçlerinde de nedense bu sefer “İslam mimarisi geleneği”nden söz etmek yerine, Jean-Claude’la yaptıkları diğer varilli işleri referans göstermeyi tercih ediyor: “Serpentine Gallery’de açılacak ve 1958’den bu yana varillerle yaptığım işlere odaklanan sergimi dört gözle bekliyorum; bu sergi, Londra Mastaba için önemli bir bağlam oluşturacak.”[2]
Christo, Hyde Park Mastaba projesinin tamamen eserlerinin satışından elde edilen gelirle finanse edileceğini özellikle vurguluyor.[3] Sanatçı, Abu Dhabi projesinin de aynı şekilde "bağımsız" kaynaklarla finanse edildiğini iddia ediyor, ama ayrıntılar konusunda sessiz kalmayı tercih ediyordu. 340 milyon dolar olarak tahmin edilen maliyetin 10 milyon dolara kadar olan kısmı kendi eserlerinin satışından elde edilen gelirden karşılanacak, geri kalan 330 milyon ise sanatçının deyişiyle “farklı yatırımcılar” tarafından üstlenilecek. Hanedanın finansal desteği olup olmadığı sorusuna ise, “Daha fazla yorum yapamam. Ne de olsa arazi onlara ait” diyordu.[4]
Hyde Park projesinin göl ve çevresindeki ekosisteme zarar vermemesi için her türlü önlemin alındığı da özenle altı çizilen bir diğer nokta. Christo’nun daha önce Colorado’da Arkansas Nehri üzerinde gerçekleştirmek istediği bir projeye, bölgeye vereceği ekolojik tahribattan ötürü karşı çıkılmış, konu mahkemeye taşınmıştı. Christo’nun yine Jean-Claude’la birlikte tasarladığı projede (fotoğraflar en altta), Arkansas Nehri'nin üzeri 9,5 kilometrelik bir alan boyunca gümüşi kumaşlarla kaplanacaktı. Proje 2011’de federal hükümetten onay almasına rağmen, yerel bir grup projenin iptali için hükümete dava açmıştı. Ocak 2017’de, davanın sonucunu beklemeden projeden vazgeçtiğini duyuran Christo, kararına gerekçe olarak Trump’ın yönetime gelmesini gösterdi:
“Ben komünist bir ülkeden geldim”, diyor 81 yaşındaki Christo. Tam adı Christo Vladimirov Javacheff olan sanatçı, Bulgaristan doğumlu; 1964’te Jeanne-Claude’la birlikte New York’a taşınmış ve 1973’te ABD vatandaşı olmuş. “Kendi paramı, kendi çalışmalarımı ve kendi planlarımı kullanıyorum çünkü tamamen özgür olmak istiyorum. Halbuki şimdi federal hükümet bizim toprak sahibimiz konumunda. Arazinin sahibi onlar. Bu toprak sahibine fayda sağlayacak bir proje yapamam.”[5]
Resmî web sitesinde “artık bütün enerjisini, zamanını ve kaynaklarını Birleşik Arap Emirlikleri Abu Dhabi Mastaba projesini gerçekleştirmeye vakfedeceğini” söyleyen Christo’nun,[6] bu projesine onay veren 'toprak sahipleri'yle herhangi bir sorunu olmadığı anlaşılıyor. [EG]
https://www.royalparks.org.uk
http://www.dw.com
www.e-skop.com
www.theguardian.com
www.nytimes.com
www.christojeanneclaude.net
www.theartnewspaper.com